ضرورت بزرگداشت سنت‌های ملی

‌کشورهای دارای تاریخ کهن، علاوه بر سنت‌های مذهبی دارای سنت‌های ملی، آداب و رسومی هستند که ریشه در فرهنگ دیرینه‌ آنها دارد. ملت ایران صاحب یکی از اصیل‌ترین سنت‌های ملی و باشکوه‌ترین آنهاست. اصالت و عمق این فرهنگ به‌گونه‌ای بود که در دوران پسا‌اسلامی نیز شکوه خود را حفظ کرد. در‌برداشتن مفاهیم اخلاقی، انسانی و برخورداری از بُعد نیایشی از علل پایداری این سنت‌ها بوده است. از‌جمله این سنت‌ها، جشن‌هایی مانند مهرگان، سده،‌ چهارشنبه‌سوری و نوروز است که ایرانیان به مناسبت‌های گوناگون در طول سال برپا می‌کرده‌اند. جشن در اصل به معنای نیایش و همچنین مجلس شادی و نشاط بوده است.

نوروز یکی از جشن‌های شادی و ستایش الهی است که به جمشید،‌ پادشاه اسطوره‌ای ایران، منسوب است. به‌تدریج به بزرگ‌ترین جشن ملی ایران بدل شده است. شاید این جشن در ابتدا جشن شاهان بوده، اما از آنجا که در بهار و زنده‌شدن دوباره طبیعت بوده و یادآور شور و طراوت زندگی است، به مرور زمان به یک سنت همگانی تبدیل شد.

نوروز در ایران دوره اسلامی نیز به‌مثابه جشنی ملی و سنتی تداوم یافته و توسط بزرگان دینی نیز تأیید و رنگ مذهبی نیز به خود گرفته تا امروز که باشکوه و جلال به ما رسیده است.
فیروزآبادی در قاموس‌اللغه و سیوطی در تفسیر مختصر خود نقل می‌کند که شیرینی نزد حضرت علی(ع) به مناسبت جشن نوروز بردند. حضرت فرمودند «نوروزا لنا کل یوم» و به تعبیر فارسی هر روزمان نوروز باد. نوروز نماد شادی و ستایش خداوند برای شور زندگی و حیات دوباره طبیعت بود. در روایتی دیگر است که امام صادق خطاب به معلی بن خنیس، ضمن بزرگداشت نوروز و مقدس‌شمردن آن، توصیه‌هایی کرده است.

علامه مجلسی در کتاب «زادالمعاد» نقل می‌کند که در کتب غیرمشهور روایت شده در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانید: «یا مقلب‌القلوب و الابصار یا مدبر اللیل و النهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال». به دلیل جایگاه علامه مجلسی، این دعا به‌عنوان دعای تحویل سال در دوره صفویه مرسوم و معمول شده است.

جشن سده هم همین وضع را دارد. جشن سده با ماجرای پیروزی فریدون بر ضحاک پیوند داشته و نماد مبارزه و دشمنی با ظلم و ستم است. چنانچه در فرهنگ دهخدا آمده است، چهارشنبه‌سوری نیز نماد طلب آمرزش خود و مردگان بوده است که ریشه در ایران باستان دارد. در ایران امروز، در آخرین چهارشنبه سال، آتشی برافروخته شده و شوری به پا می‌شد و در آخرین پنجشنبه برای طلب آمرزش گذشتگان بر سر مزار نزدیکان می‌روند و برای آنان خیرات می‌کنند.

طبیعی است این سنن کهن در طول زمان ممکن است دچار انحراف‌هایی شوند؛ چنانچه این وضعیت برای برخی از سنن اسلامی نیز رخ داده است که راه آن تقابل با اصل این سنت‌ها نیست، بلکه اصلاح و زدودن خرافه‌ها و انحراف‌ها از آنان است تا کارکردهای تاریخی خود را داشته و به هویت‌بخشی ایرانیان و تقویت عِرق ملی ادامه دهند.

در گذشته دور این مراسم در فضای باز و صحرا صورت می‌گرفت و در چند دهه قبل به صورت مختصر در حیات خانه‌ها برپا می‌شد. البته اکنون برای مراسم چهارشنبه‌سوری مخاطراتی هست که در گذشته نبوده‌ و راه آن نیز مقابله با اصل این مراسم کهن نیست. این مراسم‌ کارکردهای مهم فرهنگی و اجتماعی دارد، از این‌رو نفی آن هیچ توجیهی نداشته و کارکردهای مثبت مانند رشد هویت ملی، افزایش شور و هیجان و شادی را از بین می‌برد. خوشبختانه چندی است که تدبیر عقلایی می‌شود و سعی در فراهم‌کردن مکان مناسبی برای این جشن شده است.

مقابله با سننی که ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی دارند و مورد تأیید بزرگان دینی هستند، موجب جایگزینی سنت‌های غیراصیل ایرانی خواهد شد.