یک بار دیگر غافلگیر نشوید تهران قد کوتاه است!

تهران شهر حیرت‌انگیزی است. در ایران پهناور ما تهران بعد از قم و البرز، کوچک‌ترین استان کشور است، اما بیشترین جمعیت کشور را در خود جای داده است. تهران با نزدیک به 9 میلیون نفر، حدود 17 درصد از کل جمعیت ایران را در خود جای داده، اگرچه این آمار در روز و شب متفاوت است. از‌این‌رو بیشترین امکانات شهری، مدنی و رفاهی در تهران نهفته است. هم از این جهت که پایتخت کشور است و هم از این لحاظ که فراوانی جمعیت در آن زیاد است. از‌آنجایی‌که این امکانات در تهران تجمیع یافته و از سوی دیگر کشور و نظام برای افزایش جمعیت در ایران برنامه دارد، بی‌گمان باید گفت تهران کوتاه‌قد است! چرا به تهران می‌گویم کوتاه‌قد و چرا برنامه‌ریزی برای تهران باید تغییر کند؟ وقتی پایتخت را برای افزایش جمعیت آماده می‌کنید در‌حالی‌که پایتخت شما و استانی که پایتخت در آن قرار دارد کوچک‌ترین شهر و استان کشور با جمعیت زیاد است، مسئولان نباید برای کوتاه‌مرتبه‌سازی برنامه‌ریزی کنند و شهر را در سطح توسعه دهند، چراکه به‌سرعت مشکلات خود را نمایان خواهد کرد.

برخی از بلند‌مرتبه‌سازی‌های غیر‌استاندارد در گذشته موجب شده که نگاه منفی نسبت به بلند‌مرتبه‌سازی در کشور ایجاد شود. اما اگر یک برنامه‌ریزی اشتباه در دوره‌ای باعث شده که در یک کوچه مثلا شش‌متری برجی احداث شود و معضل ایجاد کند، این مشکل از آن برج نیست، مشکل از برنامه‌ریزی اشتباه و نظارت ناکافی است. تا به حال دقت کرده‌اید که تهران با اینکه یک ابر‌شهر است، اما سرزمین آسمان‌خراش‌ها نیست! بسیاری از شهرهای دنیا که نیمی از جمعیت تهران را هم ندارند، سرزمین آسمان‌خراش‌ها هستند. چرا تهران به عنوان یک ابر‌شهر نباید سرزمین آسمان‌خراش‌ها باشد. این موضوع می‌تواند به توزیع امکانات مناسب نیز کمک بیشتری کند. هرچه شما جمعیت بیشتری را در یک مکان محدود تجمیع کنید (به شرط برنامه‌ریزی مناسب برای آن مجموعه) می‌توانید امکانات بیشتری را با هزینه کمتر در اختیار آنها قرار دهید. حتی می‌توان برای آن مجموعه در خود آسمان‌خراش مدرسه، درمانگاه، زمین ورزش و‌... فراهم کرد. در این صورت، نه‌تنها به ترافیک شهری کمک فراوانی می‌شود، بلکه به رفاه بیشتر ساکنان نیز منجر می‌شود. در چنین شرایطی، شهرداری و سایر مسئولان شهری نیز مشکلات کمتری خواهند داشت. در‌واقع خود آسمان‌خراش‌ها بخشی از خدمات شهری را ایفا می‌کنند.

البته نه تهران بلکه برخی از استان‌های دیگر کشور نیز بنا بر دلایلی متفاوت نیازمند تغییر نگاه و تغییر در طرح‌های تفصیلی شهری و استانی هستند. برای مثال، همه خوب می‌دانیم که بیشتر سطح ایران در منطقه خشک، کویری و بیابانی قرار دارد. روند مهاجرت از سایر استان‌ها به مناطق شمالی کشور از هم‌اینک مشهود است و مسئولان نیاز به آمار هم ندارند، بلکه به‌صورت چشمی کاملا مشهود است که بافت شهرهای شمالی رفته‌رفته در حال تغییر است و برخی از شهروندان از شهرهای جنوبی مانند خوزستان و حتی اصفهان به شهرهای شمالی به‌ویژه استان‌های مازندران و گیلان در حال مهاجرت هستند. از این‌رو برنامه شهری این استان‌ها از هم‌اکنون نیازمند تغییر است. شرایط جغرافیایی مازندران، گیلان و حتی گرگان به‌صورتی است که فاصله دریا تا کوه بسیار اندک است. در خطه مازندران، وقتی از شرق به غرب (یا برعکس) با خودرو در حرکت هستید، دریا و کوه را در کنارتان دارید و فاصله این دو از هم آن‌قدر کوتاه است که هر دو در مقابل چشمان‌تان هستند و به زیبایی بیشتر کمک می‌کنند. از این‌رو اگر در این استان‌ها تنها به‌صورت ویلا‌سازی و کم‌مرتبه‌سازی حرکت کنیم و برنامه و تدبیر مناسب و بلند‌مدت از سوی مسئولان نداشته باشیم، در آینده کشور با مشکلاتی در این استان‌ها مواجه خواهد شد. آری به گمان من باید شمال کشو را هم از کوتاه‌قدی و توسعه در عرض خارج کنیم و از هم‌اکنون تا جمعیت غیر قابل کنترل نشده و فضای کافی برای ساخت خیابان و اتوبان‌سازی و بلند‌مرتبه‌سازی هست برای آن برنامه‌ریزی کرد.

بلند‌مرتبه‌سازی به‌جای ویلا‌سازی، هم امکانات برابری برای شهروندان فراهم می‌کند و هم در عین حال موجب حفظ محیط زیست می‌شود. اگر از هم‌اکنون برای بلند‌مر تبه‌سازی در شمال کشور برنامه‌ریزی نشود، هجوم آهسته اما مشهود مردم به شمال کشور، رفته‌رفته طبیعت زیبا و چشم‌نواز آن را تبدیل به ساختمان و ویلا می‌کند. از این‌رو بهتر است مسئولان از هم‌اکنون به فکر نوشتن طرح تفصیلی مناسب برای استان‌های شمالی کشور و تهران به عنوان پایتخت ایران باشند. بیایید یک بار دیگر غافلگیر نشویم تا در آینده مشکلات به‌صورت روزمره حل نشوند، بلکه از هم‌اکنون برای آنها برنامه و استراتژی وجود داشته باشد.

* فارغ‌التحصیل راه و ساختمان از دانشگاه صنعتی امیرکبیر