دولت وفاق و بهره‌گیری از مشاوران بین‌المللی
چند روز قبل رئیس‌جمهور پزشکیان در سفر به سیستان و بلوچستان از امکان بهره‌گیری از سرمایه‌گذاران و مشاوران بین‌المللی برای پروژه سواحل مکران خبر داد. در راستای همین خبر با بازخوانی دو تجربه درباره موضوع نکاتی را شایسته یادآوری و توجه می‌دانم.
چند روز قبل رئیس‌جمهور پزشکیان در سفر به سیستان و بلوچستان از امکان بهره‌گیری از سرمایه‌گذاران و مشاوران بین‌المللی برای پروژه سواحل مکران خبر داد. در راستای همین خبر با بازخوانی دو تجربه درباره موضوع نکاتی را شایسته یادآوری و توجه می‌دانم. هنگامی که دولت اصلاحات نخستین سال فعالیت خود را سپری می‌کرد، به ناگاه موج قتل‌های زنجیره‌ای با هدف ناکام‌گذاشتن روند اصلاحات و توسعه کشور فضای ایران را دربر گرفت که آثار و پیامدهای ناگوار کوتاه‌مدت و بلندمدتی را به جای گذاشت که یکی از عواقب زیان‌بار حادثه مذکور آغاز مهاجرت آرام نخبگان به خارج از کشور بود. در تجربه‌ای دیگر محاکمه شهرداران وقت شهرداری تهران در سال ۱۳۷۷ که بهره‌گیری از متخصصان داخلی و مشاوران بین‌المللی را تجربه می‌کردند و اقدامات مهمی در توسعه تهران انجام داده بودند، موجب گریز مدیران کارآمد و مشاوران برجسته از حوزه مدیریت کشور شد و به نوبه خود مهاجرت گروه دیگری از نیروهای حرفه‌ای و کارآمد ایران را به دنبال داشت. پس از آغاز به کار مجلس ششم، موضوع مهاجرت نیروهای متخصص در دستور کار قرار گرفت و با همراهی مرکز همکاری‌های اقتصادی و فناوری‌های ریاست‌جمهوری کمیته‌ای تحت عنوان «بررسی علل و عوامل مهاجرت نخبگان و راهکارهای جذب آنان» تشکیل و گام‌های مؤثری در این زمینه برداشته شد. کمیته مذکور در تحقیقات و بررسی‌هایی که انجام داد، به این نتیجه رسید که چند عامل اساسی و مهم مانند امنیت شغلی، امنیت روانی و جانی، منزلت اجتماعی و علمی، فراهم‌نبودن بستر تجاری‌سازی دانش و فنون و کم‌اعتنایی به تخصص و... دغدغه افراد مختلفی بود که در رشته‌ها و بخش‌های گوناگون از کشور مهاجرت کرده یا در شرف تصمیم‌گیری برای مهاجرت بودند به عنوان نمونه علاوه بر مهاجرت تعدادی از متخصصان دانشگاهی، پزشکان، هنرمندان و...حدود ۲۰۰ نفر از خلبانان برجسته ایران که براساس برآوردهای جهانی معادل یک میلیون دلار ارزش آموزش‌ها و کسب مهارت‌ها در رتبه‌بندی هریک از آنها در کلاس بین‌المللی بود، از کشور مهاجرت کرده و در خطوط هوایی دیگر کشورها به ویژه اروپا، کانادا و آمریکا مشغول به کار شده بودند. کمیته یادشده در ادامه برای یافتن راهکارهای مناسب به تجربه برخی از کشورهایی که با این مشکل مواجه بودند از جمله کشور فرانسه که به دلیل اعمال سیاست‌های اقتصادی سوسیالیستی با مهاجرت بسیاری از دانشمندان و نخبگان خود به ایالت کبک (Quebec) کانادا روبه‌رو شده بود، مراجعه کرد. در این میان یکی از بهترین اقدامات را دولت فرانسه با راه‌اندازی «انکوباتورها» و پارک‌های فناوری با امکانات حمایتی ویژه انجام داده و موفق به مهار و کنترل مهاجرت شده بود که کمیته با الگوگیری از قانون راه‌اندازی انکوباتورها و با اصلاحاتی در ایران آن را به تصویب رساند و با تأسیس و گسترش پارک‌های فناوری به صورت موقت موفق به کاهشی‌کردن روند مهاجرت برای نخبگان جوان شد. اما در ادامه با روی کار آمدن دولت نهم و تغییر فضای سیاسی- اجتماعی و فرهنگی کشور و انتقال پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و اعمال تحریم‌ها موج دوم مهاجرت با سرعت و وسعت بیشتری آغاز شد و تا امروز متأسفانه ادامه یافته و به سطوح دوم و سوم نخبگی و کاهش سن مهاجرت منجر شده است. در همین راستا اظهارات اخیر وزیر علوم درباره مهاجرت بیش از ۲۵ درصد از اساتید دانشگاه‌های کشور و گروه زیادی از شرکت‌های دانش‌بنیان به همراه نیروهای ارزشمند آنان و مهاجرت بسیاری از پزشکان متخصص که کمبود شدیدی را در کشور موجب شده، هشداری است که دولت چهاردهم باید به خوبی متوجه آن شده باشد. اینک در چنین شرایطی دولت در اقدامی تحسین‌برانگیز قصد استفاده از سرمایه‌گذاران و مشاوران بین‌المللی را دارد که به عنوان پیش‌نیاز اجرائی‌شدن چنین تصمیمی لازم است اقدامات مقدماتی زیر در اولویت قرار گیرد.
الف- بسترسازی امیدآفرین: رئیس‌جمهور و دولت به حکم وظیفه‌ای که در قانون اساسی (فصل سوم حقوق ملت) برعهده ایشان گذاشته و بدان سوگند یاد کرده و در استمرار اقدام قابل ستایش بازگرداندن اساتید و دانشجویان محروم‌شده از تدریس و تحصیل به دانشگاه و برداشتن ممنوع‌الکاری تعدادی از هنرمندان و... برای رفع حبس و حصر نخبگان سیاسی و دورکردن فضای امنیتی از حوزه‌های گوناگون علمی- فرهنگی، رسانه و خبرنگاری و... پیام امیدبخشی به جامعه عموما و نخبگان به ویژه ارسال کند که آغوش دولت برای بهره‌مندی از ظرفیت و توان عملی و تخصصی نخبگان گشوده شده و امنیت شغلی و... آنان را تأمین می‌کند.
ب- مشاوران بین‌المللی داخل کشور: در گام دوم نسبت به شناسایی نخبگان و فرزانگان صاحب دانایی و تجربه‌ای که هم‌اینک در ایران حضور دارند اما خانه‌نشین هستند و با عنوان متخصص و مشاوران بین‌المللی به بسیاری از سمینارها و کنفرانس‌های خارج از کشور دعوت می‌شوند، اقدام کند و زمینه را برای حضور آنها در اتاق فکر دولت و اندیشکده‌های سیاست‌گذاری که مسئولیت عمده آماده‌سازی طرح‌ها، لوایح و تدوین سیاست‌های کلان را برعهده دارند، فراهم کند.
ج- مشاوران بین‌المللی و سرمایه‌گذاران ایرانی مقیم خارج: در سومین گام دولت باید با زمینه‌سازی مناسب و تدابیر مؤثر لازم از ظرفیت متخصصان ایرانی وطن‌دوستی که به کشور و مردم عشق و علاقه دارند، برای کمک‌های فکری و حتی سرمایه‌گذاری دعوت کند. گرچه برخی از تجارب تلخ حضور برخی از آنان در سال‌های اخیر موجب ناامیدی و احساس ناامنی برای سفر به وطن شد اما دولت می‌تواند با اطمینان‌بخشی از این ثروت و سرمایه عظیم به شایستگی بهره‌برداری کند.
د- مشاوران بین‌المللی غیرایرانی: بعد از گذر از مراحل قبل و آماده‌شدن کشور برای بهره‌گیری از ظرفیت و تجارب بین‌المللی و با تدوین برنامه‌های مشخص و با پیوستن به FATF و کاهش تحریم‌ها می‌توان موضوع استفاده از مشاوران و سرمایه‌گذاران بین‌المللی غیرایرانی را مطرح کرد.
در پایان یادآوری می‌شود که بزرگ‌ترین دارایی و ثروت یک دولت نیروهای کارآمد و در رأس آن وجود نخبگان و اندیشمندان و صاحبان علم و تجربه درون کشور در سطوح مختلف مدیریت کلان و بدنه کارشناسی دولت است. اگر دولت در آزمون بهره‌مندی از این نیروها موفق شد، آن‌گاه می‌تواند از مشاوران واجد صلاحیت خارجی نیز استفاده کند. بدون تردید هر پیشرفت و توسعه‌ای مستلزم بهره‌گیری از نیروهای توسعه‌یافته، عالم و دانشمند است که البته توسعه و پیشرفت نیز بدون آزادی فکر و اندیشه و بیان و فضای امن و آرام به دور از تهدیدها و تحدیدهای داخلی و خارجی میسر نخواهد شد. از گام‌های مؤثری که دولت در همین مدت صد روز برای تحقق وعده‌های خود برداشته، تقدیر می‌شود و امید است با وفاق ملی در قالب یک دولت هماهنگ، خردمند، کارآمد و توسعه‌گرا شاهد کامیابی ملت باشیم.
