مزاحمت سعودی

شرق: عراق و عربستان برای کاهش وابستگی به برق ایران، قراردادی را امضا کردند؛ این متن توییت لارا روزن، خبرنگار آمریکایی است، درست در زمانی که جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا به عربستان سفر کرده و به دنبال ایجاد ائتلافی علیه ایران در منطقه است. ماجرا اما به ائتلاف سیاسی ختم نمی‌شود و مدت‌هاست برنامه‌ریزی‌های اقتصادی در منطقه در غیاب ایران انجام می‌شود و حالا عراق که دومین بازار مهم صادرات ایران است، هدف گرفته شده است. فعالان اقتصادی می‌گویند کاهش وابستگی عراق به برق ایران تنها به معنای ازدست‌دادن درآمدهای بازار انرژی نیست و این کشور با تأمین برق مورد نیاز کارخانجات و صنایع خود، نه‌تنها دست رد به بازار سایر کالاهای ایرانی می‌زند بلکه چه‌بسا تبدیل به رقیب قدرتمندی برای کالاهای صادراتی  ایران شود.

اتصال شبکه برق عراق به عربستان

روز گذشته مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق خبر داد طرح اتصال شبکه برق با عربستان و منطقه خلیج (فارس) امضا شده است. پیش از این، در بهمن سال گذشته خبر رسیده بود که عربستان و عراق یادداشت ‌تفاهم برای اتصال شبکه برق را امضا کردند و ماه گذشته نیز بغداد از آغاز عملیات احداث ایستگاه‌های ارتباطی تبادل برق میان عراق و عربستان سعودی خبر داد.

مجموع این اقدامات نشان از خیز بلند سعودی‌ها برای تأمین برق عراق و جایگزینی با ایران دارد. موضوعی که از همان ابتدا با استقبال مقام‌های عراقی نیز مواجه شد تا شاید راهی باشد برای رهایی‌یافتن از فشارهای آمریکا به‌منظور قطع وابستگی انرژی به ایران. جالب اینجاست که حتی پیش از این هم عربستان تفاهم‌نامه‌ای برای صادرات برق خورشیدی به عراق امضا کرده بود.

بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که سال ۲۰۱۸ امضا شد، عربستان موافقت کرد تا یک نیروگاه خورشیدی با ظرفیت تولید سه هزار مگاوات که ظرفیتی حدود سه برابر نیروگ ه اتمی بوشهر است، راه‌اندازی کند و هر مگاوات‌ساعت برق فروشی به عراق را ۲۱ دلار پیشنهاد داد؛ رقمی که معادل یک‌چهارم قیمت برق صادراتی ایران به عراق بود. ضمن اینکه در بازار برق عراق تنها عربستان حضور ندارد. تابستان سال گذشته عرب‌نیوز به نقل از وزارت برق عراق خبر داد که این کشور نخستین نیروگاه برق خورشیدی خود را با کمک چین و شرکت دولتی پاور‌چاینا می‌سازد.

همچنین سال گذشته بغداد و شرکت انرژی‌های آینده ابوظبی نیز قرارداد ساخت پنج نیروگاه برق خورشیدی در عراق را امضا کردند. به گزارش یورونیوز، در نخستین مرحله از تولید برق خورشیدی به‌عنوان انرژی پاک، تولید هزار مگاوات‌ساعت برق در قالب این پروژه پیش‌بینی شده است. این قرارداد در حالی به امضا رسیده که پیش‌تر همین شرکت اماراتی در قرارداد دیگری از تولید دو هزار مگاوات برق خورشیدی برای عراق خبر داده بود. به گفته مقامات عراقی، بغداد قصد دارد با امضای چندین قرارداد تولید برق تا سال ۲۰۲۳، تولید برق خود را به هفت‌هزار و ۵۰۰ مگاوات‌ساعت برساند.

این در حالی است که عراق در یک دهه گذشته مهم‌ترین مشتری برق ایران بوده و سهمی ۸۰درصدی از صادرات برق ایران را به خود اختصاص داده بود، اما در چند سال گذشته و با تحریم ایران تولید برق از برنامه عقب افتاد و در مقاطعی بازار داخلی ایران با کسری برق مواجه شد و نتوانست به تعهدات صادراتی به عراق  عمل کند.

مدت‌هاست بازار عراق را از دست داده‌ایم

مهدی کرمی‌پورمقدم، دبیر سابق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر چقدر امکان ازدست‌رفتن کامل بازار برق عراق برای ایران وجود دارد، به «شرق» می‌گوید: برای این سؤال که امکانش وجود دارد یا نه دیر شده، این اتفاق افتاده و ما بازار برقمان در عراق را از دست داده‌ایم. او ادامه می‌دهد: از سال 2018 که بین عراق و عربستان تفاهم‌نامه امضا شد تا سه هزار مگاوات برق مورد نیاز این کشور را از طریق یک نیروگاه خورشیدی آن‌هم به یک‌چهارم قیمت صادرات ما به عراق تأمین کند، این اتفاق رخ داد و مسلما در بازار انرژی نه عراق که هر مشتری دیگری، انرژی پاک خورشیدی با یک‌چهارم قیمت را رها نمی‌کند تا برقی را به چهار برابر قیمت بخرد، آن‌هم در شرایطی که بازار صادرات برق ایران به عراق پایدار نیست و نوسان دارد.

کرمی‌پورمقدم تأکید می‌کند: در سال‌های گذشته ما دچار کمبود برق بوده‌ایم و مهم‌ترین دغدغه وزارت نیرو آن بوده که به‌سختی بتوانند تابستان را رد کنند و کشوری که ظرفیت تولیدش آن‌قدر محدود شده اصلا مفهومی ندارد که 

در مورد بازار صادراتی‌اش صحبت کند. من متأسفم که وضع چنین شده چون ما در شرایطی بوده‌ایم که بازار برق عراق قطعا متعلق به خودمان بود.

به گفته او عراقی‌ها از چندین سال پیش تولید برق را آغاز کرده‌اند و با شرکت‌های بین‌المللی در زمینه صنعت برق قرارداد بسته بودند، اما نگاه آن زمان بدنه مدیریتی ایران آن بود که این مسئله مهم نیست؛ چراکه ایران گاز نیروگاه‌های برق آنها را تأمین می‌کند، ولی در حال حاضر شرایط به‌گونه‌ای شده که ایران دچار کمبود جدی گاز است.

کرمی‌پور همچنین معتقد است فقط عراق نیست و ایران بازار گاز ترکیه را که از عراق هم مهم‌تر بود، تقریبا از دست داده است؛ چراکه ترکیه دنبال این است تا نیازش را از آذربایجان و روسیه تأمین کند.

پایان دومینووار بازارهای ایران در عراق؟

دبیر سابق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق همچنین توضیح می‌دهد که ازدست‌رفتن بازار برق ایران در عراق چگونه روی سایر بازارها تأثیر خواهد داشت. او می‌گوید: برای مثال مواد غذایی یکی از نقاط قوت ما در صادرات به عراق بود و آنجا هم دومینووار در حال ازدست‌دادن مزیت‌هایمان هستیم.

 برای مثال برای تولید مرغ و تخم‌مرغ، مرغداری‌ها باید از طریق مصرف انرژی (برق یا گاز) دمای مناسب محیط را ایجاد کنند. وقتی عراق می‌تواند با برق ارزان خورشیدی، انرژی مورد نیاز مرغداری‌ها و سایر صنایع خود را تأمین کند، مزیت بزرگی را برای تولیدکنندگان مرغ و تخم‌مرغ داخل کشورش ایجاد می‌کند و احتمال آن وجود دارد که به رقیب قدرتمندی برای کالاهای ایرانی تبدیل شود. درحالی‌که وضعیت تولید در ایران متأسفانه بد شده است و موج خروج سرمایه از ایران تجربه می‌شود.

او در پاسخ به این سؤال که چه مدت تا پایان قرارداد صادرات برق ایران با عراق باقی مانده نیز می‌گوید: ما نمی‌توانیم قراردادمان را تحقق ببخشیم حتی اگر از تاریخ پایان قراردادمان با عراق مدتی طولانی مانده باشد.

فهرست فرصت‌های سوخته

حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، دومین کسی است که در گفت‌وگو با «شرق» نسبت به خطر ازدست‌رفتن بازار برق ایران در عراق هشدار می‌دهد. او با اشاره به قرارداد عراق و عربستان می‌گوید: ما باید بدانیم ظرفیتی که قرار است عربستان به عراق صادرات داشته باشد چقدر است تا بتوانیم بهتر قضاوت کنیم. با این حال پرواضح است که این قرارداد شروعی است برای تهدید جدی بازار ما.

صالحی تأکید می‌کند طبیعتا کشوری که سال‌ها به‌طور انحصاری از ایران خرید برق می‌کرده و حالا سعی دارد نیازش را از سایر مسیرها تأمین کند، برنامه بلندمدت دارد که از تک‌قراردادی‌بودن خارج شود. از این طریق هم رقابت ایجاد می‌کند، هم قیمت را پایین می‌آورد و هم از وابستگی‌اش به یک کشور واحد کم می‌کند تا با کوچک‌ترین اتفاقی سیستم برقش قطع نشود.

او ادامه می‌دهد: ما فرصت‌های بسیاری داشتیم که بتوانیم جایگاه خودمان در بازار عراق را محکم کنیم؛ از‌جمله اینکه می‌توانستیم بخشی از توزیع انرژی در این کشور را عهده‌دار شویم، یا منابعی مالی که به دلیل تحریم قادر به انتقال آن به ایران نبوده‌ایم، در این کشور سرمایه‌گذاری کنیم و درآمدهای بسیاری از طریق سرمایه‌گذاری کسب کنیم، از این طریق حتی می‌توانستیم اشتغال زیادی هم ایجاد کنیم. می‌توانستیم خیلی از کارخانجات و صنایع برقی را که در حال حاضر 50 درصد ظرفیت خالی دارند، به این کشور ببریم و موجب شویم با دردست‌گرفتن صنعت برق این کشور توسط مهندسان ایرانی، پایگاهمان

 محکم شود. صالحی ادامه می‌دهد: این مسائل بارها مطرح شده و دولت‌هایمان هیچ استقبالی نکرده‌اند. در نتیجه ما نه‌تنها نتوانستیم پایگاه محکم و پایداری در این کشور ایجاد کنیم، بلکه پول برقی را که فروختیم نیز نتوانستیم به‌موقع دریافت کنیم.

موقعیت صادرات 40میلیارد‌دلاری از دست رفت

به گفته صالحی با توجه به تحریم‌ها، ایران برای انتقال پول از این کشور مشکلات بسیاری دارد، درحالی‌که شاید اگر بخش خصوصی می‌توانست این صادرات را انجام دهد، وضعیت بهتر بود، اما این اتفاق نیفتاد. 

او می‌گوید: در حال حاضر مجوز داده شده که منابع حاصل از صادرات برق به عراق به صورت تهاتر با مواد غذایی و دارو به کشور برسد. بسیاری از مواد غذایی که اکنون به ایران می‌آید از طریق همین صادرات برق است.

او می‌افزاید: ارزش صادرات برق ایران به عراق بین 700 میلیون تا یک میلیارد دلار است، درحالی‌که می‌شد ارزش صادرات برق به این کشور را به 30 تا 40 میلیارد دلار رساند؛ چراکه قیمت برق در این کشور آزاد و بالاست و عراقی‌ها سوبسید برق ندارند و این را حتی بخش برق خانگی هم پذیرفته است و این مسئله فرصت خوبی برای ایران بود تا در بازار این کشور فعالیت کند ولی در حال حاضر هیچ دستاورد درخوری در این  زمینه نداریم.

او با بیان اینکه نباید فکر کرد همه کشورها منتظر ما می‌مانند، می‌گوید که امروز در دنیای اقتصاد بحث دیپلماسی به‌ویژه دیپلماسی انرژی تأثیر چشمگیری دارد. این موضوع باید برای دولتمردان ایران مهم باشد، اما گویا هنوز این دیدگاه به انرژی و اقتصاد و نقش آن در تنظیم روابط کشورها در ایران وجود ندارد.