نگاهی به پلتفرم‌های فروش طلا که از نیمه دوم ۱۴۰۳ رشد کردند
خالی‌فروشی یا فروش واقعی
همه‌چیز برای من از یک تبلیغات درون‌برنامه‌ای آغاز شد. وقتی برای ادامه بازی آنلاین مجبور بودم تبلیغی را ببینم و با این جمله مواجه شدم: «هرجایی هستی راحت و آنلاین طلا بخر». درحقیقت خرید طلا به صورت آنلاین کمی برای ما دور از باور بود تا اینکه به ناگاه از نیمه دوم سال در سطح شهر شاهد بنرهای تبلیغاتی پلتفرم‌های خرید و فروش طلای آب‌شده هستیم. این تبلیغات به قدری وسیع است که به نظر می‌رسد هر هفته یک پلتفرم به پلتفرم‌های دیگر اضافه می‌شود.
بهناز توحیدی- روزنامه‌نگار: همه‌چیز برای من از یک تبلیغات درون‌برنامه‌ای آغاز شد. وقتی برای ادامه بازی آنلاین مجبور بودم تبلیغی را ببینم و با این جمله مواجه شدم: «هرجایی هستی راحت و آنلاین طلا بخر». درحقیقت خرید طلا به صورت آنلاین کمی برای ما دور از باور بود تا اینکه به ناگاه از نیمه دوم سال در سطح شهر شاهد بنرهای تبلیغاتی پلتفرم‌های خرید و فروش طلای آب‌شده هستیم. این تبلیغات به قدری وسیع است که به نظر می‌رسد هر هفته یک پلتفرم به پلتفرم‌های دیگر اضافه می‌شود.
اکنون این حوزه آن‌قدر فراگیر شده که در پلتفرم‌های معروف مانند دیجی‌کالا، اسنپ، آپ و ایرانسل و... هم طلا به فروش می‌رسد. ازدیاد این پلتفرم‌ها و هجوم مردم برای خرید طلا به صورت آنلاین باعث واکنش مسئولان برای نظارت و ساماندهی یا مجوزدهی به این پلتفرم‌ها شده است. از یک طرف قوه‌قضائیه و دادستانی خواستار ورود بانک مرکزی برای قانون‌گذاری این حوزه شدند. به‌تازگی هم هیئت مقررات‌زدایی در مصوبه‌ای نظارت و ساماندهی این حوزه را به وزارت صمت واگذار کرده است. از سوی دیگر برخی نگران هستند تجربه کوروش‌کمپانی تکرار شود و مدام برای خرید طلا به این صورت هشدار می‌دهند. در برابر این اما و اگرها، پلتفرم‌ها تأکید می‌کنند که مجوزهای لازم را دریافت کردند و شبهه‌ای در فعالیت آنها وجود ندارد.
حمله و دفاع
دلار سیر صعودی طی می‌کند، تورم افزایش یافته و مردم به ناچار برای حفظ ارزش پول خود در مقابل تورم و قیمت صعودی دلار به دنبال خرید طلا هستند تا از سرمایه و دارایی اندک خود محافظت کنند. اگر در سطح شهر رفت‌وآمد بسیار دارید، حتما این روزها بنرهای تبلیغاتی پلتفرم‌های خرید و فروش طلای آب‌شده به چشمتان خورده است.
تعداد آنها بسیار زیاد است به‌طوری‌که به گفته نوش‌آفرین مومن‌واقفی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی بالای ۶۰۰ تا ۷۰۰ پلتفرم فروش طلا وجود دارد که تعداد زیادی از آنها حتی اسم‌شان شناخته‌شده نیست. محمدرضا حاجی‌جعفری، معاون مرکز بهبود محیط کسب‌وکار هم در یک برنامه خبری اعلام کرد از ابتدای راه‌اندازی درگاه ملی مجوزها و از مجموع ۱۳۳۷ درخواست، ۲۶۱ مجوز برای پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا صادر شده که ۱۹۰ مورد آن مربوط به سال ۱۴۰۳ است. علیرضا جاویدعربشاهی، مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی پایش و مطالعات راهبردی مرکز تجارت الکترونیکی هم در صفحه ایکس خود گفته بود که ۸۶ درصد از فروش طلای آنلاین در دستان پنج سکوی پیشرو است و ۹۶ درصد از کل فروش توسط ۲۰ کسب‌وکار بزرگ رقم می‌خورد. او منبع این داده‌ها را از «برآورد‌هایی که از تحلیل‌‌های بازار و رفتار مشتریان در سکوهای فروش طلای آنلاین به دست آمده» اعلام کرد.
در کنار اعداد و ارقام مختلف، تجربه‌های پیشین مانند بورس در دوران کرونا یا کلاهبرداری‌های کوروش‌کمپانی و موبایل موسوی باعث شد تا برخی از فعالان حوزه فناوری با شک و تردید به فعالیت پلتفرم‌های موجود نگاه کرده و از اصطلاح «خالی‌فروشی» استفاده کنند. خالی‌فروشی در بازار طلا یعنی طلافروشی‌های آنلاین طلاهایی را به مشتریان می‌فروشند که در واقع موجود نیستند.
یکی از اولین نفراتی که به موضوع پلتفرم‌های طلا و خالی‌فروشی اعتراض کرد، میلاد نوری، برنامه‌نویس و فعال شبکه‌های اجتماعی بود. او در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشته بود: «براساس تجربه دو نفر از اطرافیانم، یکی از معروف‌ترین پلتفرم‌های فروش طلا در حال خالی‌فروشی‌ست و به‌شدت در تحویل به کاربرها مشکل پیدا کرده و با بهانه‌های مختلف مثل مشکل در بسته‌بندی، مشکل در تأمین کالا و آخرین بهانه: ما جایی اعلام نکردیم چند روز طول خواهد کشید...». او در مورد خرید طلا از پلتفرم‌های آنلاین فروش طلا هم هشدار داد که مردم محتاط عمل کنند و به بیلبوردهای شهر که روزی میزبان کوروش‌کمپانی و موبایل موسوی بودند، اعتماد نکنند.
محمد کشتی‌آرای، عضو هیئت‌‌رئیسه کمیسیون طلا و جواهر اتاق اصناف ایران در گفت‌وگو با تابناک هم از مردم درخواست کرد تا به صورت حضوری طلا خریداری کنند چون حضور فرد می‌تواند مانع ایجاد برخی از مشکلات شود. به گفته کشتی‌آرای متأسفانه در قالب فروش آنلاین طلا، برخی از افراد بدون هیچ مجوزی در حال فعالیت هستند و گاهی مشاهده شده که حتی طلا با عیار پایین یا تقلبی به مردم فروخته شده است که چون این پلتفرم‌ها اغلب مجوز ندارند، امکان پیگیری مشکل مردم دشوار می‌شود.
محمد ملانوری، اقتصاددان هم هشدار داد که در حوزه پلتفرم‌های آنلاین فروش طلا بازار رگوله‌شده‌ای نداریم. عموما این شرکت‌ها همزمان با فروش طلا به مردم، برای پلتفرم‌شان خریداری می‌کنند. به همین دلیل از منظر ملانوری سرمایه‌گذاری در این بازار به صورت آنلاین پرریسک است.
بعد از انتقادها و شبهه‌ها، برخی از این پلتفرم‌ها در قامت دفاع از عملکرد خود برآمدند. برای نمونه ملی‌گلد در بیانیه‌ای نسبت به حواشی پیش‌آمده اعلام کرد فعالیت این سامانه از ابتدای تأسیس تاکنون در شفاف‌ترین و قانونمندترین حالت ممکن قرار داشته و این رویکرد در آینده تداوم خواهد داشت. در این بیانیه ملی‌گلد ضمن برشمردن مجوزهای دریافتی اعلام کرده است که: «ما و سایر سامانه‌های بزرگ و قانونی با تسهیل خرید طلا و کاهش کارمزدها برای تمامی اقشار جامعه با خیل عظیمی از هجمه فعالان قدیمی صنعت طلا که گمان می‌کنند بازار آنها کوچک‌تر شده مواجه هستیم. تاریخ تکرار می‌شود روزی برای تاکسی‌های اینترنتی و روزی برای سامانه‌های آنلاین طلا ...». همچنین ملی‌گلد هم در بیانیه دیگری اعلام کرد تمامی معاملات و تأمین طلا در سامانه جامع تجارت ثبت شده است و ایجاد ابهام درباره کسبوکارهای قانونی این حوزه، علاوه بر تضعیف اعتماد کاربران، به کل صنعت آسیب می‌زند.
مدیران پلتفرم‌های دیگر هم در گفت‌وگوهای مختلف «خالی‌فروشی» را رد و از هجمه‌هایی که به آنها وارد می‌شود، انتقاد کردند.
پلتفرم‌های معروف هم در راه فروش طلا
هجمه‌هایی که به سوی پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین طلا روانه می‌شد، دامن پلتفرم‌های مهم مانند دیجی‌کالا و اسنپ و ایرانسل را هم گرفت. به خصوص که این پلتفرم‌ها در پیامک‌ها و اعلان‌های خود مردم را به خرید طلا تشویق می‌کنند و کاربران باید در کنار پیامک تخفیف و حراج، پیام خرید طلا را هم تحمل کنند.
همین اتفاق هم باعث روانه‌شدن انتقاد به این کسبوکارهای قدیمی اقتصاد دیجیتال شد. این انتقادات آن‌قدر بالا گرفت که مسعود طباطبایی، مدیرعامل دیجی‌کالا مجبور به واکنش به آنها شد. او در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «خریدوفروش آنلاین طلا یعنی قیمت‌گذاری شفاف، حذف واسطه‌های غیررسمی، اهمیت‌دادن به اراده لحظه‌ای مشتری در خریدوفروش و کاهش ریسک. پس جای تعجب نیست که عده‌ای از این تحول بترسند و با موج‌سازی تلاش کنند جلوی آن را بگیرند». او معتقد بود جو رسانه‌ای که علیه سکوهای آنلاین طلا و طلای دیجیتال می‌بینیم علیه سکوهای آنلاین آگهی ملک، بلیت هواپیما، تاکسی‌های اینترنتی، بازارگاه‌های خرده‌فروشی، فروش دارو و... بارها برپا شده، اما تکنولوژی راه خودش را می‌رود و مخالفان دیروز آنها، الان به مصرف‌کننده همان سرویس تبدیل شده‌اند: «حالا نوبت بازار طلاست و نمی‌خواهند قبول کنند که فناوری، مسیرهای جدید و شفاف‌تری برای معاملات باز کرده است. تجربه همیشه نشان داده که آینده را تکنولوژی می‌سازد، نه مقاومت در برابر آن».
زیر این پست، کاربران نظراتی ثبت کردند که بیشتر آنها منفی بود. بعضی از آنها معتقد بودند درمورد بورس هم چنین صحبت‌هایی شد و نباید باور کرد. بیشتر انتقادها سمت خالی‌فروشی این پلتفرم‌ها بود و اینکه نباید تا زمانی که قانون‌گذاری نشدند و نظارت وجود ندارد، از آنها خرید کرد.
کاربران دیگر هم در شبکه‌های اجتماعی به مقایسه پلتفرم‌های اسنپ و دیجی‌کالا و دیگر پلتفرم‌های خرید طلا در میزان کارمزدی که دریافت می‌کنند، پرداختند. از منظر برخی از آنها «وقتی سفره‌ای پهن است امکان ندارد اسنپ و دیجی‌کالا هم وارد نشوند».
نظارت با کدام نهاد است؟
چند وقت بعد از اینکه تب فروش آنلاین طلا بالا گرفت و پلتفرم‌های خرید و فروش طلای آب‌شده در سطح شهر تبلیغات خود را آغاز کردند، اظهارنظرهای مسئولان بر سر نظارت روی این پلتفرم‌ها یک به یک آغاز شد. مسئولان قوه‌قضائیه و پلیس در سخنانی نسبت به استفاده مردم از این پلتفرم‌ها هشدار دادند. سعید منتظرالمهدی، سخنگوی فراجا از مردم خواست تا برای خرید طلا از پلتفرم‌ها به نماد تجارت الکترونیکی و مجوز اتحادیه توجه کنند.
علی القاصی، رئیس دادگستری تهران نیز از دولت و دستگاه‌های متولی خواست هرچه زودتر نسبت به ساماندهی این بازار اقدام کنند.
نوش‌آفرین مؤمن‌واقفی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، نیز گفته است که ساماندهی پلتفرم‌های فروش طلا، با همکاری سازمان‌های مختلفی از جمله وزارت صمت و بانک مرکزی، به‌طور جدی در دستور کار قرار گرفته است. او تأکید کرد مواردی که با آیین‌نامه‌های مربوطه همخوانی نداشته باشد، مورد برخورد قرار خواهد گرفت.
پس از آن حسن رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا دریک گفت‌وگوی تلویزیونی با اشاره به اینکه از سال ۹۹ مجوزدهی به این پلتفرم‌ها آغاز شده، گفت که اصلی‌ترین دغدغه پلیس اطمینان از نگهداری طلا توسط پلتفرم‌هاست: «تاکنون ۱.۵ تن طلا از پلتفرم‌های فروش طلا دریافت و در بانک کارگشایی و ملت، سپرده کرده‌اند. حدود ۱۰ میلیون نفر از این وب‌سایت‌ها طلای آب‌شده خریده‌اند، اما آمار رسمی و دقیقی درباره میزان طلای خریداری‌شده وجود ندارد».
۱۳ بهمن‌ماه نیز محمدرضا حاجی‌جعفری، معاون مرکز بهبود محیط کسب‌وکار در برنامه تلویزیونی میز اقتصاد از توقف صدور مجوز خرید و فروش آنلاین طلا برای ۵۰ روز خبر داد و اعلام کرد: «۵۰ روز به کمیته طلا مهلت دادیم که ضوابط لازم را تهیه کند و دو شرط مهم را به این ضوابط اضافه کردیم. اولین شرط داشتن سپرده طلا برابر با میزان خرید و فروش در بانک کارگشایی و دوم فراهم‌شدن زیرساخت‌های امنیتی سایت است».
صحبت‌های جعفری به این معناست که قوانین جدیدی برای پلتفرم‌های فروش طلای آنلاین صادر نشده است و فقط قوانین باید از سوی متولیان به‌روزرسانی شود.
این موضوع با استقبال فعالان این حوزه مواجه شد؛ کیومرث امیریان، رئیس کمیسیون تخصصی طلا، جواهر و نقره اتاق اصناف ایران نیز این اقدام را گامی درست درراستای به‌روزرسانی ضوابط و ساماندهی این حوزه دانست.
این صحبت‌ها در حالی است که امین کلاهدوزان، رئیس پیشین مرکز تجارت الکترونیکی در گفت‌وگو با روزنامه فرهیختگان گفته بود که از سال ۱۳۹۹ ضوابطی برای فروش آنلاین طلا ابلاغ شده و به‌طور رسمی این بازار به عرصه فعالیت‌های اقتصادی کشور وارد شده است. به گفته کلاهدوزان متولی اعطای مجوز فروش آنلاین طلا در فضای مجازی، اتحادیه کسبوکارهای فضای مجازی است.
کلاهدوزان در حالی از اتحادیه کسبوکارهای مجازی نام برد که این اتحادیه حدود سه سال است که با مشکلات بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند و حتی به مرحله انحلال هم رسید، تا اینکه ۱۵ بهمن‌ماه انتخابات اتحادیه برگزار شد و هیئت‌مدیره و بازرس اتحادیه مشخص شدند. آن‌طور که اعضای هیئت‌مدیره اعلام کردند، اولویت نخست آنها ساماندهی پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا است.
در آخرین اتفاق رضا الفت‌نسب، که به ریاست اتحادیه کسبوکارهای مجازی منصوب شده است، در صفحه ایکس (توییتر سابق) اعلام کرده که ضوابط فروش سامانه‌های معاملات طلای آب شده پس از چند جلسه با ذینفعان در هیئت مدیره تصویب و در اختیار اتاق اصناف ایران قرار گرفت.