نگاهی به کارنامه معمارانه محمدرضا جودت

 بابک مطلب‌نژاد - معمار

محمدرضا جودت در سال 1318 در محله تازه‌میدان شهر اردبیل چشم به جهان گشود. محمدرضا فرزند سوم از چهار فرزند خانواده بود. به دلیل شرایط شغلی پدر در سال 1324 به همراه خانواده چند ماه در تبریز و سپس در سال 1325 در میدان حسن‌آباد شهر تهران ساکن شد.

به همراه برادرش در دبستان رهنما مشغول به تحصیل شد و دوره دبیرستان را در مدرسه فیروز بهرام گذراند و با افرادی همچون پرویز کاردان و منصور قندریز آشنا شد. در سال 1337 در رشته نقاشی دانشگاه تهران پذیرفته شد و پس از دوره‌ای که به نقاشی‌های فیگوراتیو می‌پرداخت، تحت‌تأثیر منصور قندریز عمده آثار او آبستره و مدرن بودند. پس از سه سال رشته نقاشی در دانشگاه را رها کرد و به توصیه پدر از سال 1340 در دانشگاه ملی پذیرفته شد و زیر نظر استادانی همچون «مهندس نمرود خاچی» و «دکتر محمد تهرانی» دوره فوق‌لیسانس معماری را گذراند.

با ورود به رشته معماری که موضوع آن طراحی فضا است، نگرش جودت به جهان و هنر تغییر یافت. در دوره‌ای که نمایشگاه‌های هنرهای تجسمی با معرفی وزارت فرهنگ در سفارتخانه‌های کشورهای خارجی برگزار می‌شد و طبعا سفارتخانه‌ها نیز از این فرصت برای امور تبلیغی خود بهره می‌بردند، محمدرضا جودت هم‌زمان با پرداختن به نقاشی و تحصیل و کار معماری، در سال 1343 به همراه 11 هنرمند دیگر -مرتضی ممیز، منصور قندریز، سیروس مالک، فرامرز پیلارام، مسعود عربشاهی، قباد شیوا، فرشید مثقالی، رویین پاکباز، هادی هزاوه‌ای و محمد محلاتی- تالار ایران را بنیان نهاد که به برگزاری نمایشگاه‌های هنرهای تجسمی و انتشار کتاب‌هایی با موضوع هنر به طور مستقل اختصاص داشت. فعالیت تالار ایران پس از یک سال با محمدرضا جودت، منصور قندریز و رویین پاکباز ادامه پیدا کرد که با درگذشت منصور قندریز، نام آن به تالار قندریز تغییر یافت. تالار قندریز تا سال 1357، طی 16 سال فعالیت خود نزدیک به 150 نمایشگاه در زمینه‌های نقاشی، مجسمه، گرافیک و عکاسی برگزار و بیش از 30 جلد کتاب، مجله و جنگ منتشر کرد.

جودت در سال 1354 برای تدریس معماری در دانشگاه ملی دعوت شد و پس از پرورش صدها دانشجوی معماری، سال 1384 از دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی بازنشسته شد. او در تدریس معماری معتقد بود که معلم فقط نقش راهنما دارد و نباید نظری را به دانشجو تحمیل کند، ضمن آنکه مؤثرترین شیوه برای یادگیری دانشجویان معماری را سفر کردن می‌دانست و معتقد بود که لازم است دانشجوی معماری آشنایی قابل‌توجهی با اصول هنرهای تجسمی داشته و در جریان رویدادهای هنری هم‌روزگار خود نیز باشد.

محمدرضا جودت در سال 1353 مهندسان مشاور «شهربد» را تأسیس کرد و پروژه‌هایی همچون مراکز بهداشتی در اردبیل و مراغه و موزه سنگ قبر گرگان را به انجام رساند. پس از 10 سال در سال 1363 مهندسان مشاور «محمدرضا جودت و همکاران» را پایه‌گذاری کرد و طی سال‌ها فعالیت حرفه‌ای معماری ضمن کسب رتبه نخست در چندین مسابقه طراحی معماری از جمله مسابقه طراحی شهرک مسکونی واوان (1363)، مسابقه طراحی ساختمان مرمر مشهد (1375) و مسابقه میدان الله شیراز (1376)، معماری پروژه‌های ارزشمندی از جمله آموزشکدۀ پزشکی و پیراپزشکی سمنان/ 1362، آموزشکدة پزشکی و پیراپزشکی سنندج/ 1368-1363، دانشکدة پزشکی سمنان/ 77-1368، دانشکدة پزشکی سنندج/ 1369، دانشکده پرستاری و مامایی شاهرود/ 1371 و برج (42 طبقه) تجاری-اداری ایرتویا تهران/ 1374 و نظایر آن را به انجام رساند.

جودت ضمن احترام بسیاری که برای معماری گذشته ایران قائل بود، به خط‌مشی معماری مدرن اولیه اعتقاد داشت، هرچند نقدهای جدی‌ای به حرکت‌های بعد از دهه 1970 میلادی وارد می‌دانست.

عمده آثار تأثیرگذار معماری محمدرضا جودت، آثاری هستند که به دلایل مختلفی از جمله پیشرو بودن نسبت به شرایط زمانه و زمینه ساخته نشدند، از جمله «دانشکده پرستاری و مامایی شاهرود»، «طرح فرهنگستان ایران» و «برج تجاری-اداری ایرتویا».

جودت هم‌زمان با تدریس در دانشگاه و کار حرفه‌ای در شرکت خود، از سال 1374 تا 1379 سردبیری مجله «معماری و شهرسازی » را عهده‌دار بود و از سال 1379 تا 1393 به عنوان صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول فصلنامه «معماری ایران»، 48 شماره مجله مذکور را منتشر کرد.

همچنین از سال 1370 به ترجمه و تألیف چندین کتاب معماری اقدام کرد، از جمله:

تو معماری را ترسیم می‌کنی ولی من آن را می‌سازم (۱۳۷۱)

معماری دیکانستراکشن-معماری دیکانستراکتیویست (۱۳۷۲)

نومدرن‌ها کجایند؟ (۱۳۷۳)

معماری قدیم و جدید ژاپن (۱۳۷۵)

ده پرسش از هشت معمار (۱۳۷۶)

شش مفهوم در معماری معاصر (۱۳۷۸)

فرامعماری/ فضاها در عصر الکترونیک (۱۳۷۹)

زهدان‌های معماری/ بدن‌های الکترونیکی و بی‌نظمی‌های معمارانه (۱۳۸۶)

ریشه‌های معماری مدرن (۱۳۸۶)

پایان هنر (۱۳۸۹)

به سوی معماری جدید (1390)

شش گفت‌وگو با رمکولهاس (۱۳۹۵)

گفت‌وگوی معمارانه (۱۳۹۶)

او در سال 1376، مجددا نقاشی را آغاز و در بهمن 1379، نمایشگاه انفرادی نقاشی‌اش را در نگارخانه برگ برگزار کرد.

جودت، معماری بود که به اصول معماری مدرن اعتقادی راسخ داشت و با ستایش پیشگامان معماری مدرن، خلاقیت و نوآوری در آفرینش هنری و معماری را بسیار ارزشمند و شایسته احترام می‌دانست و باور داشت که «هر اثر هنری باید فرزند زمانه خویش باشد» و «جای تأسف است که نسل نو بگوید نسل ما تنها در فکر کردن درباره گذشته خلاصه شده است» و «اگر معماری بخواهد کار خود را مستقیما به بخشی از تاریخ معماری مربوط کند، تنها آینده را برای گذشته فدا کرده است».

محمدرضا جودت، نقاشی نوگرا، معماری اخلاق‌مدار، معلمی پیشرو، نویسنده‌ای خوش‌قلم و مترجمی دقیق در هشتم آذرماه 1402، همسر خود مینا و فرزندانش مانی و مانلی را تنها گذاشت و چشم از جهان فروبست.