ایران بیست‌وچهارمین کشور آلوده جهان

گردآوری و ترجمه: شهرزاد همتی: درست در لحظه نگارش این گزارش رسانه‌ها با گزارش ناسالم‌بودن هوای تهران برای گروه‌های حساس، از شهروندان خواسته شد تنها برای موارد ضروری از شهر خارج شوند. این مسئله محدود به دیروز و امروز نیست؛ تهران از ابتدای امسال تنها چهار روز هوای پاک داشت و دانش‌آموزان تنها 40 روز به مدرسه رفته‌اند. این سهم بسیار کمی برای یک شهر است که مردمش به دلیل کوچک‌شدن سفره اقتصادی‌شان کمتر سفر می‌روند، به دلیل هزینه‌ها از میهمانی‌رفتن صرف‌نظر می‌کنند و شاید روزهای تعطیل دلخوشی کوچکی برای بیرون‌زدن از خانه باشد و بتواند کمی آنها را از رخوت بیرون بیاورد. این گزارش ترجمه و گردآوری از پایگاه‌های ثبت آلودگی جهانی است درباره کشورهای آلوده، منشأ آنها و همه چیزهایی که لازم است بدانیم. چیزهایی هم شاید می‌دانیم اما اراده‌ای برای عمل به آن وجود ندارد.

آلودگی هوا و تأثیر آن روی زندگی

آلودگی عبارت است از ورود یا وجود آلاینده‌هایی که می‌توانند اثرات مخربی بر محیط طبیعی داشته باشند. دو نوع بارز آلودگی هوا و آب هستند، اگرچه بسیاری از اشکال دیگر نیز وجود دارند؛ برای مثال: آلودگی صوتی، نور و خاک.

بسیاری از اشکال آلودگی می‌تواند تأثیر منفی گسترده و طولانی‌‌مدتی بر سلامت انسان‌ها، گیاهان و حیوانات یا کل اکوسیستم داشته باشد. آلودگی هوا در درجه اول از طریق سوزاندن سوخت‌های فسیلی ایجاد می‌شود. بزرگ‌ترین مشارکت‌کنندگان خودروهای سوخت فسیلی (خودروها، کامیون‌ها، هواپیماها، کشتی‌ها و...) و نیروگاه‌ها و کارخانه‌های سوخت زغال سنگ یا نفت هستند. با این حال، هر فعالیتی که شامل سوزاندن چوب یا سوخت‌های فسیلی باشد می‌تواند ذرات معلق را آزاد کند. این شامل منابع خانگی مانند محصولات تنباکو، اجاق گاز و فر، شمع و شومینه می‌شود. آتش‌فشان‌ها و آتش‌سوزی‌های جنگلی نیز می‌توانند منابع قابل توجه آلودگی هوا باشند.

تحقیقات ثابت کرده‌اند که آلودگی هوا به مشکلات سلامتی از جمله مشکلات تنفسی، بدترشدن آسم و حتی ناتوانی‌های مادرزادی کمک می‌کند. به گفته زمین خالص، آلودگی سمی یکی از عوامل خطر اصلی بیماری‌های غیرواگیر در سطح جهان است. بیماری‌های غیرواگیر 72 درصد از کل مرگ‌و‌میرها را تشکیل می‌دهند که 16 درصد آن ناشی از آلودگی‌های سمی است. آلودگی سمی مسئول 22 درصد از کل بیماری‌های قلبی عروقی، 25 درصد مرگ‌و‌میر ناشی از سکته مغزی، 40 درصد مرگ‌و‌میر ناشی از سرطان ریه و 53 درصد از مرگ‌و‌میر ناشی از بیماری انسدادی مزمن ریه است. این با داده‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO) مطابقت دارد که نشان می‌دهد آلودگی هوا سالانه باعث هفت میلیون مرگ زودرس می‌شود. 91 تا 99 درصد از جمعیت جهان در مکان‌هایی زندگی می‌کنند که کیفیت هوا از دستورالعمل‌های توصیه‌شده سازمان جهانی بهداشت فراتر است.

آلودگی ذرات

آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده پنج آلاینده اصلی را اندازه‌گیری می‌کند که همه آنها از طریق قانون هوای پاک تنظیم می‌شوند:

ازن سطح زمین

آلودگی ذرات (همچنین به‌عنوان ذرات معلق شناخته می‌شود، از جمله PM2.5 و PM10)

مونوکسید کربن

دی‌اکسید گوگرد

دی‌اکسید نیتروژن

از این میان، آلودگی ذرات متداول‌ترین مورد نظارت است. سازمان بهداشت جهانی غلظت ذرات PM2.5 را برای تعیین آلوده‌ترین مکان روی زمین ارزیابی کرد. PM2.5 (ذرات ریز 2.5) به ذرات یا قطرات ریز در هوا اطلاق می‌شود که قطر آنها 2.5 میکرون یا کمتر است.

PM2.5 یک آلاینده هواست و در صورت وجود در غلظت‌های بالا می‌تواند یک نگرانی برای سلامتی باشد. شهرهایی مانند نیویورک، زمانی که شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس در نظر گرفته شود، یک توصیه بهداشتی PM2.5 صادر می‌کنند. در سال‌های اخیر، آتش‌سوزی‌های جنگلی باعث افزایش تعداد هشدارهای PM2.5 در بسیاری از مناطق دیگر، از جمله بخش‌هایی از اروپا، استرالیا، آفریقا و غرب ایالات متحده شده است.

هدف سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای آلودگی هوا 0-10 میکروگرم در مترمکعب است. IQ Air که آلودگی را در 109 کشور در سراسر جهان اندازه‌گیری می‌کند، اندازه‌گیری‌های بالای 35.5 را برای گروه‌های حساس ناسالم، سطوح بین 55.5 تا 150.4 را برای همه ناسالم و هر چیز بالاتر را یا بسیار ناسالم (150.5-250.4) یا خطرناک (150.5-250.4) می‌داند(250.5 یا بالاتر).

10 کشور برتر با بدترین آلودگی هوا - قرارگرفتن در معرض PM2.5 - IQ Air 2020

بنگلادش - 77.10

پاکستان - 59.00

هند - 51.90

مغولستان - 46.60

افغانستان - 46.50

عمان - 44.40

قطر - 44.30

قرقیزستان - 43.50

اندونزی - 40.70

بوسنی و هرزگوین - 40.60

در حالی که فهرست IQ Air قابل احترام است، اما تنها منبع موجود داده‌های آلودگی هوا نیست. با استفاده از داده‌های سیاتل، مؤسسه سنجش و ارزیابی سلامت واشنگتن، مؤسسه اثرات سلامت فهرست خود را منتشر کرده است که سطوح آلودگی هوای 196 کشور را از طریق گزارش وضعیت هوای جهانی رتبه‌بندی می‌کند.

10 کشور برتر با بدترین آلودگی هوا - قرارگرفتن در معرض PM2.5 - وضعیت هوای جهانی 2020 (داده‌های 2019)

هند - 83.2

نپال - 83.1

نیجر - 80.1

قطر - 76

نیجریه - 70.4

مصر - 67.9

موریتانی - 66.8

کامرون - 64.5

بنگلادش - 63.4

پاکستان - 62.6

این دو فهرست تفاوت قابل توجهی دارند، به احتمال زیاد به دلیل تفاوت در سیستم‌های ضبط و این واقعیت که داده‌های IHME شامل 196 کشور به IQ Air 109 است.

شاخص کیفیت هوا (AQI) که توسط آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده استفاده می‌شود کمی ملایم‌تر از مقیاس IQ هوا (حدود 50 میکروگرم بر مترمکعب) است. معمولا مقادیر 0-100 رضایت‌بخش در نظر گرفته می‌شود. با این حال مقادیر 101-200 برای گروه‌های خاص در معرض خطر ناسالم، مقادیر 201-300 برای همه ناسالم و سطوح بالای 300 برای همه خطرناک تلقی می‌شوند.

پاک‌ترین کشورهای جهان، همان‌طورکه توسط شاخص عملکرد محیطی (EPI) مشخص شده است، دارای کیفیت هوای بالا، آب پاک و سیاست‌ها و ابتکارات قوی سازگار با محیط زیست هستند. از جمله این کشورها می‌توان به سوئیس، فرانسه و دانمارک اشاره کرد.

ازآنجایی‌که آسیب‌های ناشی از آلودگی آشکارتر شده است، کشورهای بیشتری به دنبال جایگزین‌های سبز برای جلوگیری از سدسازی بیشتر هستند.

انرژی خورشیدی و باد، مصالح ساختمانی سازگار با محیط زیست و محصولات غیرسمی به طور فزاینده‌ای برای حفظ سیاره استفاده می‌شود. در حالی که این ابتکارات سبز در سراسر جهان در حال انجام است، برخی از کشورها راه درازی در پیش دارند.

مشخصات کشور به کشور کشورهای دارای بدترین آلودگی هوا در جهان (بر اساس IQ Air 2020)

1. بنگلادش

بنگلادش آلوده‌ترین کشور جهان با میانگین غلظت PM2.5 77.10 است که با وجود این از 83.30 در سال 2019 و 97.10 در سال 2018 کاهش یافته است. آلاینده‌های اولیه زیست‌محیطی این کشور آلودگی هوا و آب، آلودگی آب‌های زیرزمینی و آلودگی صوتی است و مواد زائد جامد شهر داکا یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان است. از نظر آلودگی هوا، بزرگ‌ترین منبع بنگلادش صنعت آجرسازی آن است که یک میلیون نفر را استخدام می‌کند و هر سال 23 میلیارد آجر ایجاد می‌کند. کوره‌های مورد استفاده در آجرسازی چوب یا زغال سنگ را می‌سوزانند و مقادیر زیادی دود و گرد و غبار ایجاد می‌کنند. با توجه به افزایش تقاضا برای آجر، انتظار می‌رود صنعت آجرسازی رشد بیشتری داشته باشد که منجر به آلودگی بیشتر هوا می‌شود.

2. پاکستان

دومین کشور آلوده جهان پاکستان است که میانگین غلظت PM2.5 آن 59.00 است. سطوح AQI در پنجاب در بیشتر سال 2019 به‌طور مداوم بین رتبه‌های «تقریبا ناسالم» یا «بسیار ناسالم» بوده و حتی به 484 رسیده است. پاکستان با آلودگی ناشی از افزایش تعداد وسایل نقلیه در جاده‌ها، تلفات در مقیاس بزرگ را تجربه می‌کند؛ درختان، دود ناشی از کوره‌های آجرپزی و کارخانه‌های فولاد و سوزاندن زباله‌ها. وزیر تغییرات اقلیمی پاکستان، هند را مسئول مه‌دود پاکستان دانست. با‌این‌حال، شهروندان پاکستانی دولت خود را به دلیل انجام‌ندادن اقدام کافی برای نظارت یا مبارزه با بحران سرزنش می‌کنند.

3. هند

هند سومین کشور آلوده جهان با میانگین غلظت PM2.5 51.90 است. از 30 شهر آلوده جهان، 21 شهر در هند واقع شده‌اند. آلوده‌ترین شهر هند و جهان کانپور است که دانشکده پزشکی این شهر ماهانه حدود 600 بیمار تنفسی را دریافت می‌کند. سطوح آلودگی ناسالم هند از منابعی مانند وسایل نقلیه، سوزاندن زغال‌سنگ و چوب، توفان‌های گرد‌و‌غبار و آتش‌سوزی جنگل‌ها ناشی می‌شود. دهلی، پایتخت هند، به دلیل بدترین هوای هند که باعث لغو پروازها، حوادث رانندگی، تعطیلی مدارس و حتی زرد و سبزشدن دیوارهای مرمر سفید تاج‌محل شده است، بدنام است. مناطق روستایی نیز در هند به‌شدت تحت تأثیر آلودگی قرار گرفته‌اند؛ زیرا مردم برای پخت‌و‌پز و گرم‌کردن به سوخت‌هایی مانند چوب و سرگین متکی هستند و هنوز هم سوزاندن ته‌کاسه محصولات را تمرین می‌کنند.

4. مغولستان

مغولستان چهارمین کشور آلوده جهان است. میانگین غلظت PM2.5 مغولستان 46.60 است. بزرگ‌ترین منبع آلودگی در مغولستان سوزاندن زغال‌سنگ و سایر زیست‌توده‌ها مانند چوب یا بقایای محصول در اجاق‌هاست. در اولان‌باتور، پایتخت مغولستان، عفونت‌های تنفسی در 10 سال گذشته 270 درصد افزایش یافته است و کودکانی که در پایتخت زندگی می‌کنند، 40 درصد کمتر از کودکانی که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، عملکرد ریوی کمتری دارند. حدود 70 تا 90 درصد از مادران باردار که در یک مرکز بهداشت خانواده در مغولستان تحت درمان قرار می‌گیرند تحت تأثیر آلودگی هوا قرار دارند. نوزادان دو‌روزه با پنومونی یا سایر بیماری‌های تنفسی تشخیص داده می‌شوند.

5. افغانستان

افغانستان با میانگین PM2.5 46.50، پنجمین کشور آلوده جهان است. در سال 2017، اعداد نشان می‌دهد آلودگی هوا خطرناک‌تر از جنگ در افغانستان بوده است. در آن سال حدود 26 هزار نفر به دلیل بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا و سه‌هزارو 483 نفر به دلیل درگیری جان خود را از دست دادند. حدود 80 درصد آب آشامیدنی افغانستان نیز به دلیل بارندگی کم، استفاده نامنظم از آب‌های زیرزمینی و زیرساخت‌های ناکافی در شهرها آلوده است. کمبود آب آشامیدنی تمیز معمولا منجر به مسمومیت غذایی می‌شود.

10 کشوری که بیشترین آلودگی را دارند:

بنگلادش - 83.3

پاکستان - 65.81

مغولستان - 62

افغانستان - 58.8

هند - 58.08

اندونزی - 51.71

بحرین - 46.8

نپال - 44.46

ازبکستان - 41.2

عراق - 39.6

ایران چقدر آلوده است؟

ایران بیست‌وچهارمین کشور آلوده جهان بود، ‌اما در سال 2021 جزء 10 کشوری قرار گرفت که آلودگی آنها به طرز فزاینده‌ای افزایش یافت.

ایران کشوری است واقع در غرب آسیا و همسایه با کشورهای دیگر مانند عراق، ترکیه، افغانستان و پاکستان‌. پایتخت آن، تهران، یک مرکز مهم اقتصادی و فرهنگی است و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای غرب آسیا با بیش از 8.8 میلیون نفر جمعیت است. در ایران به‌عنوان یک کشور در سال 2018، 83.2 میلیون نفر زندگی می‌کنند.

از نظر میزان آلودگی، ایران سهم زیادی از مسائلی دارد که منجر به کاهش کیفیت هوا می‌شود؛ به طوری که بسیاری از شهرهای بزرگ آن شاهد ذراتی از دود‌مه هستند که در برخی از زمان‌های سال به دلیل وسایل نقلیه عظیم، هوا را پوشانده است. و گازهای گلخانه‌ای کارخانه‌ها و همچنین از منابع دیگر مانند سایت‌های ساخت‌وساز و سوزاندن سوخت‌های فسیلی.

هنگام مشاهده آمار در سال 2019، می‌بینیم ایران با شاخص PM2.5 24.27 میکروگرم بر مترمکعب در سطح آلودگی «متوسط» جهانی قرار گرفت‌. این شمارش PM2.5 همچنین آن را در رده 27 در بین تمام کشورهای رتبه‌بندی‌شده در سرتاسر جهان قرار داد و دقیقا پس از کره‌جنوبی و سریلانکا قرار گرفت که هر دو به ترتیب 24.78 میکروگرم بر مترمکعب و 25.20 میکروگرم بر مترمکعب داشتند.

PM2.5 به ذرات ریز با قطر 2.5 میکرومتر یا کمتر اشاره دارد. اندازه بسیار کوچک آن، آن را به معیار بسیار مهمی در سطوح آلودگی تبدیل می‌کند و به همین دلیل PM2.5 جزء اصلی در محاسبه کیفیت کلی هواست. PM10 که اثرات مخرب بسیاری بر سلامت انسان دارد، اما به دلیل اندازه بزرگ‌تر از 10 میکرومتر یا کمتر از قطر، آسیب زیادی به سلامت انسان وارد می‌کند و به همین دلیل PM2.5 واحد اصلی اندازه‌گیری است که می‌تواند برای بحث در مورد میزان آلودگی در ایران استفاده شود.

با نگاهی به برخی از شهرهای بزرگ‌تر، آشکار می‌شود تعداد زیادی از آنها از سطوح نسبتا بالایی از آلودگی رنج می‌برند و بنابراین این مسئله برای شهروندان این کشورها نگران‌کننده است. سطح آلودگی شهری مانند هندیجان که در رتبه اول از آلوده‌ترین شهرهای ایران در سال 2019 قرار گرفت، PM2.5 به 45.6 میکروگرم در مترمکعب رسید و همچنین میانگین سالانه 38.2 میکروگرم در مترمکعب را داشت.

این میانگین قرائت آن را در سطح «ناسالم برای گروه‌های حساس» قرار می‌دهد و همان‌طور که از نامش پیداست، تعداد بالایی از جمعیت در معرض این خطر قرار می‌گیرند که در معرض چنین کیفیت پایینی قرار بگیرند، مانند کودکان، مادران باردار، افراد مسن و همچنین بیمار با نقص ایمنی. افرادی که نسبت به مواد شیمیایی و به‌‌طور کلی آلودگی حساسیت دارند نیز می‌تواند کیفیت زندگی‌شان کاهش یابد، شرایط مزمنی مانند گلودرد، عفونت قفسه سینه و آلرژی پوستی که در طول سال آنها را آزار می‌دهد.

میزان 38.2 میکروگرم در مترمکعب هندیجان نیز آن را در رتبه 261 در بین شهرهای جهان قرار داد. بنابراین برای جمع‌بندی باید گفت در حالی که ایران از سطوح فاجعه‌بار آلودگی‌ای که کشورهای همسایه آن مانند افغانستان و پاکستان رنج می‌برند، رنج نمی‌برد، قطعا مشکلات خاص خود را دارد که اگر بخواهد رتبه USAQI خود را بهبود بخشد و سطح PM2.5 را کاهش دهد، باید به آنها رسیدگی شود.

عوامل اصلی آلودگی در ایران چیست؟

ایران طیف وسیعی از آلودگی را از منابع مختلف دارد. بسیاری از شهرهای آسیا‌ و در واقع نقاط جهان، منابع آلودگی یکسانی دارند، اما با سطوح متفاوتی که از هر منبع بسته به شرایط مانند توپوگرافی، ارتفاع، شرایط آب‌و‌هواشناسی و مواردی از این دست، متفاوت است. ایران به‌عنوان کشوری که بیشتر از نواحی کوهستانی و فلات‌های متعدد تشکیل شده، در معرض انواع مختلفی از شرایط آب‌و‌هوایی، از خشک تا نیمه‌خشک و حتی نیمه‌گرمسیری در امتداد ساحل و مناطق شمالی قرار دارد.

ذکر ویژگی‌های جغرافیایی، از‌جمله جغرافیای شهری، حائز اهمیت است؛ زیرا نقش زیادی در تجمع آلاینده‌ها دارد. جغرافیای شهری مانند مقادیر زیادی از ساختمان‌های بلند می‌تواند باعث افزایش آلودگی شود؛ انباشته‌شدن و ناتوانی در پراکنده‌شدن به دلیل فقدان باد، ایجاد یک مخزن آلودگی. همین امر را می‌توان در مورد رشته‌کوه‌ها نیز گفت. کشورهایی مانند نپال نیز به دلیل قرار‌گرفتن در دره‌ای که توسط کوه‌های بسیاری احاطه شده است، در معرض انباشت آلودگی قرار دارند.

در رابطه با عوامل اصلی آلودگی ایران، این عوامل شامل منابعی مانند دود وسایل نقلیه، از‌جمله وسایل نقلیه موتوری اصلی مانند اتومبیل و موتور‌سیکلت و همچنین وسایل نقلیه سنگین مانند کامیون، کامیون و اتوبوس با وزنی بالاتر از یک وزن خاص که معمولا با موتورهای دیزلی کار می‌کنند، می‌شود. با توجه به اینکه بسیاری از مدل‌های قدیمی‌تر این خودروهای سنگین هنوز در جاده‌های سراسر ایران یافت می‌شوند، انتشار گازهای گلخانه‌ای آنها بسیار بیشتر از خودروهای جدیدتری است که با منابع سوخت پاک‌تر کار می‌کنند.

در پایتخت تهران، تقریبا 80 درصد از کل آلودگی‌ها ناشی از انتشار وسایل نقلیه است که با توجه به اینکه تعداد وسایل نقلیه هر سال افزایش می‌یابد، رقم نگران‌کننده بالایی است. سایر منابع آلودگی شامل انتشار گازهای گلخانه‌ای و همچنین دفع نامناسب زباله یا مواد زباله است که آلودگی خودروها و کارخانه‌ها برجسته‌ترین آنهاست.

آلودگی در ایران چه زمانی در بدترین حالت خود است؟

با مشاهده داده‌های سال‌های گذشته از اکثر شهرهای ایران، مشخص می‌شود که روندی پدیدار می‌شود. این روند نشان می‌دهد که آلودگی همیشه تا پایان سال بیشتر است، اگرچه تفاوت‌های پراکنده‌ای بین شهرهایی وجود دارد که از محدوده‌های معمول خارج می‌شوند. برای استفاده از چندین شهر به‌عنوان نمونه از تهران پایتخت و همچنین شهرهای شوشتر و ورامین استفاده می‌شود.

بالاترین آمار تهران در ماه‌های نوامبر و دسامبر (آبان و آذر) با میانگین سالانه 25.9 میکروگرم در مترمکعب بوده که آن را در محدوده آلودگی متوسط قرار می‌دهد. با نگاهی به اعداد در پایان سال، آنها بسیار فراتر از میانگین سالانه هستند و به 43.9 میکروگرم در مترمکعب و 41.1 میکروگرم در مترمکعب می‌رسند که هر دو در گروه «گروه‌های حساس به مواد ناسالم» قرار دارند.

شوشتر در آبان‌ماه با ضریب بسیار بالای 55.9 میکروگرم بر مترمکعب، بالاترین میزان قرائت سال خود را داشت که بالاترین رکورد ماهانه در کل سال 2019 در ایران بود. این برای قرار‌دادن قرائت آبان ماه شوشتر در براکت «ناسالم» کافی بود، رتبه بسیار نامطلوب که برای طبقه‌بندی به‌عنوان چنین طبقه‌بندی به قرائت PM2.5 بین 55.5 تا 150.4 میکروگرم در مترمکعب نیاز دارد و یک بار دیگر همان‌طور که از نامش پیداست، به این معنی است که کیفیت هوا می‌تواند عواقب بسیار منفی زیادی برای افرادی که به اندازه کافی بدشانسی دارند که آن را تنفس می‌کنند، داشته باشد؛ به‌ویژه در دوره‌های زمانی طولانی‌تر.

شهرستان ورامین با میانگین سالانه 33 میکروگرم بر مترمکعب وارد شد و در بین شهرهای ایران در رتبه سوم قرار گرفت. آلوده‌ترین ماه‌های آن بار دیگر نوامبر و دسامبر بودند، با اختلاف بسیار درخورتوجهی. تمیزترین ماه ورامین فروردین ماه بوده است که 23.7 میکروگرم بر مترمکعب بوده است. در مقابل، دو ماه آخر سال با قرائت PM2.5 به ترتیب 48.8 میکروگرم بر مترمکعب و 50.6 میکروگرم بر مترمکعب بود.

این مربوط به بسیاری از شهرها در سراسر ایران است که اکثریت آنها بالاترین میزان آلودگی را در ماه‌های اخیر نشان می‌دهند. در چند مورد که از این امر مستثنا بود، دوره میانی سال، به‌ویژه ژوئن و جولای، با قرائت‌های بسیار بالایی همراه شد، به طوری که شهرهای شیراز، سجزی، و قزوین همگی با بالاترین میزان در اواسط سال وارد شدند.

با درنظرگرفتن این اطلاعات، می‌توان در این ایام از سال که سطوح دود، مه و آلودگی جو را فرامی‌گیرد، اقدامات پیشگیرانه‌ای برای ساکنان ایران انجام داد. مردم می‌توانند با استفاده از نقشه‌های بصری هوا، که در وب‌سایت IQAir و همچنین در AirVisualapp موجود است، در زمان واقعی به‌روز بمانند. اقدامات پیشگیرانه در طول ماه‌های افزایش آلودگی مانند اجتناب از فعالیت‌ها در فضای باز، یا پوشیدن ماسک‌های فیلترکننده ذرات با کیفیت بالا برای جلوگیری از عوارض جانبی بسیار منفی سطوح بالای آلودگی مفید خواهد بود.

آلاینده‌های اصلی موجود در هوای ایران کدا‌م‌اند؟

با توجه به اینکه منابع آلودگی عمدتا در انتشارات وسایل نقلیه و همچنین دود و دودهای تولید‌شده در کارخانه‌ها یافت می‌شود، آلاینده‌های موجود در سطح زمین و اتمسفر بالایی از طریق ماهواره از نظر پیش‌بینی کاملا ساده هستند.

استفاده سنگین از وسایل نقلیه و مناطقی که حجم زیادی از ترافیک را مشاهده می‌کنند، اغلب دارای سطوح بالایی از آلاینده‌ها مانند دی اکسید نیتروژن (NO2) و دی اکسید گوگرد (SO2) در هوا هستند، با دی اکسید نیتروژن به‌ویژه در رهاسازی آن از وسایل نقلیه، که اغلب تا حدودی مفید است؛ نشانگر میزان آلودگی تنها با وسایل نقلیه است.

با وجود سطوح بالای دی اکسید نیتروژن در جو، اغلب حجم بالایی از وسایل نقلیه در آن منطقه خاص در حال حرکت هستند. سولفور دی‌اکسید را می‌توان در مقادیر بیشتری در مناطقی که کشتی‌ها یا محموله‌های باری مشاهده می‌شوند، مانند مناطقی که در ساحل ایران در نزدیکی خلیج فارس پهلو می‌گیرند، یافت. سوخت‌های کشتی‌ها اغلب مقررات متفاوتی درباره ترکیب شیمیایی دارند و تمایل دارند مقادیر زیادی گوگرد در آنها وجود داشته باشد که منجر به انتشار زیاد دی‌اکسید گوگرد می‌شود که علاوه بر اینکه یک گاز خطرناک برای تنفس است، به دلیل توانایی در ایجاد موارد بر محیط زیست نیز تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد باران اسیدی می‌شود.

آلاینده‌های دیگری که در هوا وجود دارند، می‌توانند آلاینده‌هایی مانند کربن سیاه و ترکیبات آلی فرار (VOC) باشند که هر دو از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی و همچنین مواد آلی تولید می‌شوند و به‌این‌ترتیب منشأ خود را از هر دو وسیله نقلیه پیدا می‌کنند. به‌ویژه آنهایی که کارهای سنگین متکی به سوخت دیزل دارند و همچنین بخش صنعتی، با کارخانه‌هایی که با ماشین‌آلات زغال سنگ 

کار می‌کنند.

نمونه‌هایی از VOCها عبارت‌اند از بنزن و فرمالدئید که به دلیل مواد شیمیایی فرار شناخته می‌شوند که باعث می‌شود در دمای بسیار پایین به گاز تبدیل شوند؛ بنابراین قابل تنفس و متعاقبا برای سلامتی انسان خطرناک‌تر می‌شوند. کربن سیاه یکی از اجزای اصلی دوده است و اغلب در مقادیر زیادی در مناطقی که حجم زیادی از ترافیک را مشاهده می‌کنند، به شکل گرد و غبار سیاه خطرناک و غیرجذاب سطوح کنار جاده‌ای یافت می‌شود. علاوه بر اینکه بسیار سرطان‌زاست و همچنین به اندازه کافی کوچک است که به داخل خون نفوذ کند. 

کربن سیاه به دلیل خاصیت جذب تشعشعات خورشیدی و تبدیل مستقیم آن به گرما، می‌تواند تأثیر گرمایی بر محیط زیست نیز داشته باشد؛ بنابراین نه‌تنها بر سلامت انسان بلکه بر آب و هوا تأثیر می‌گذارد.

مواد دیگری که به وفور در اتمسفر در نقاط داغ آلودگی (مناطق صنعتی یا مناطق پرتردد) یافت می‌شوند عبارت‌اند از مونوکسید کربن (CO) و ازن (O3). در نهایت، سایر عوامل آلاینده مانند ساخت‌وسازها یا جاده‌هایی که به‌خوبی نگهداری نمی‌شوند، مقادیر زیادی گرد و غبار ریز خاکی یا سیلیس و همچنین انتشار میکروپلاستیک‌ها و فلزات سمی مانند سرب، جیوه و کادمیوم را ایجاد می‌کنند. همه ترکیبات و مواد ذکرشده دارای اثرات وحشتناکی بر سلامت افراد در معرض آنها هستند و باید هنگام ورود به دوره‌های آلودگی هوا به‌ویژه برای بخش‌های آسیب‌پذیر جمعیت مورد توجه قرار گیرند.

ایران برای بهبود سطح آلودگی خود چه کاری می‌تواند انجام دهد؟

با افزایش زیاد بیماری‌های مربوط به تنفس در زمان‌های اخیر، توجه کشورها به این امر جلب شده است که باید اقداماتی در برابر منابع آلاینده انجام شود. برخی از گام‌هایی که برداشته شده‌اند یا در حال برنامه‌ریزی برای عملی‌شدن هستند، شامل ابتکاراتی مانند حذف نهایی اتوبوس‌ها و خودروهای قدیمی و جایگزینی آنها با مدل‌های جدیدتر با گاز طبیعی می‌شود، گامی که می‌تواند باعث کاهش شدید سطح آلودگی به‌ویژه؛ در شهرهایی مانند تهران که آلودگی ناشی از ترافیک بسیار بالاست.

معرفی بازرسی وسایل نقلیه نیز برنامه‌ریزی شده است؛ چیزی که اگر به طور مؤثر اجرا شود، منجر به حذف گسترده هیولاهای منسوخ و ایجاد‌کننده آلودگی از جاده‌ها می‌شود؛ به‌ویژه اشاره به کامیون‌های سنگین که هنوز در بسیاری از قسمت‌های جاده یک منظره رایج هستند و فضای وسیعی را 

از بین می‌برند. 

پیشرفت‌های دیگری در قالب افزایش هزینه‌ها در زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی و همچنین معرفی دوچرخه‌های برقی برای استفاده عمومی صورت می‌گیرد. در نهایت، معرفی طرح‌های کنترل آلودگی هوا، که می‌تواند نظارت دقیق‌تری بر کارخانه‌های متخلف که از سطوح ایمن آلودگی در جو اطراف فراتر می‌رود و متعاقب آن دریافت اتهام یا جریمه از چنین متخلفانی باشد. با توجه به طرح‌ریزی‌های بسیاری مانند این طرح‌ها و در حال اجراشدن، ایران امیدوار است در سال‌های آینده شاهد کاهش سطح آلودگی خود باشد.