شاخص عملکرد محیط‌زیستی ایران ۲۱ پله ارتقا یافت
آمارهای جهانی نشان می‌دهد رتبه ایران در شاخص عملکرد محیط‌زیستی در سال ۲۰۲۴ تا حدی بهتر شده و از رتبه ۱۳۳ در سال ۲۰۲۲ به ۱۱۲ ارتقا یافته. به طوری که در بخش سلامت انسانی و در زیرگروه‌های بهداشت، آب شرب و مدیریت پسماند رتبه نسبتا مطلوب‌تری را کسب کرده است
ایرنا: آمارهای جهانی نشان می‌دهد رتبه ایران در شاخص عملکرد محیط‌زیستی در سال ۲۰۲۴ تا حدی بهتر شده و از رتبه ۱۳۳ در سال ۲۰۲۲ به ۱۱۲ ارتقا یافته. به طوری که در بخش سلامت انسانی و در زیرگروه‌های بهداشت، آب شرب و مدیریت پسماند رتبه نسبتا مطلوب‌تری را کسب کرده است. یکی از مسائل مهم در حوزه محیط زیست، برآورد کمی صحیح از وضعیت محیط زیست در سطح جهانی و ملی است. در این راستا، در سال‌های اخیر مؤسسات و نهادهای گوناگون ملی و بین‌المللی سعی کرده‌اند شاخص‌ها و معیارهایی را برای سنجش عملکرد محیط‌زیستی کشورها ارائه کنند. برخی از این روش‌ها سعی کرده‌اند زیرشاخص‌هایی را در حوزه‌های مختلف محیط‌زیستی تعیین و براساس آنها امتیازدهی را انجام دهند که خروجی آن اغلب یک نمره نهایی برای هر کشور است که بر‌مبنای آن کشورها رتبه‌بندی می‌شوند.
برخی روش‌های دیگر نیز با الهام از مفهوم توسعه پایدار علاوه‌بر معیارهای محیط‌زیستی به ملاحظات اجتماعی، اقتصادی مدیریتی برای رتبه‌بندی کشورها نظر داشته‌اند. ایران در سال‌های اخیر با معضلات مختلف محیط‌زیستی نظیر آلودگی هوا، فرونشست زمین و تغییرات آب‌وهوایی روبه‌رو بوده است. در این راستا استفاده از روش‌های مختلف سنجش عملکرد محیط‌زیستی موجب می‌شود بتوان تا حدی به تصویر واضحی از وضعیت گذشته و حال محیط زیست در ایران دست یافت.
آگاهی از وضعیت موجود کشور در شاخص‌های مرتبط با حوزه محیط زیست و مقایسه آن با نمره و جایگاه کشور در شاخص‌های یادشده در سال‌های قبل و همچنین توجه به جایگاه کشور در شاخص‌های زیست‌محیطی در قیاس با کشورهای v می‌تواند در زمینه پایش عملکرد و ارزیابی اثر‌بخشی اقدامات و سیاست‌گذاری‌های انجام‌شده در حوزه محیط زیست مؤثر باشد. با توجه به آنچه اشاره شد، شناخت و انتخاب کشورهای مورد مقایسه برای شناسایی چالش‌ها، فرصت‌ها و موانع موجود پیش‌روی کشور و همچنین سنجش عملکرد و اقدامات انجام‌گرفته در حوزه محیط زیست از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در‌این‌میان معیارهایی نظیر قرارگیری در موقعیت جغرافیایی نسبتا مشابه، ویژگی‌های جمعیتی، مساحت و مذهب رسمی می‌تواند به منظور شناسایی کشورهای مورد بررسی مد نظر قرار گیرد. در این راستا مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی که شاخص‌های محیط‌زیستی کشور را ارزیابی کرد، آورده است: در این پژوهش به تبعیت از گزارش تهیه‌شده در سال ۱۴۰۱ کشورهای عربستان سعودی، ترکیه و مصر به عنوان کشورهای مورد مقایسه در حوزه شاخص‌های مرتبط با محیط زیست انتخاب شده‌اند.
در این گزارش آمده است که در شاخص عملکرد محیط‌زیستی در سال ۲۰۲۴ رتبه ایران تا حدی بهبود یافته و از رتبه ۱۳۳ در سال ۲۰۲۲ به ۱۱۲ ارتقا پیدا کرده است. در بخش سلامت انسانی ایران در زیرگروه‌های بهداشت و آب شرب و مدیریت پسماند رتبه نسبتا مطلوب‌تری را کسب کرده اما در در فلزات سنگین (سرب) رتبه بسیار نامناسب ۱۵۶ را به دست آورد. در این بخش، ایران وضعیت بهتری از کشورهای مصر و عربستان داشته، اما یک رتبه از ترکیه پایین‌تر است. به گزارش روابط‌عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات زیربنایی این مرکز در گزارشی با عنوان «ارزیابی جایگاه محیط‌زیستی ایران در شاخص‌های بین‌المللی» مطرح می‌کند که در سال‌های اخیر، مؤسسات و نهادهای گوناگون ملی و بین‌المللی سعی کرده‌اند روش‌ها و معیارهایی را برای ارزیابی وضعیت محیط زیست ارائه دهند. برخی از این روش‌ها نظیر شاخص عملکرد محیط‌زیستی و ردپای بوم‌شناختی صرفا به مسائل و عملکرد محیط‌زیستی کشورها توجه داشته است، اما برخی روش‌های دیگر نظیر شاخص اهداف توسعه پایدار و شاخص رقابت‌پذیری پایدار جهانی با الهام از مفهوم توسعه پایدار علاوه‌بر معیارهای محیط‌زیستی به ملاحظات اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی برای رتبه‌بندی کشورها نظر داشته‌اند.
در بخش سرزندگی بوم‌سازگان، ایران صرفا در زیرگروه شیلات رتبه مناسبی (۶۳) کسب کرده است، اما در زیرگروه کشاورزی به‌‌ویژه نماگر عملکرد نسبی محصول وضعیت مطلوبی ندارد. در این بخش مصر و عربستان بالاتر از ایران هستند، اما ترکیه وضعیت مناسبی ندارد. در بخش خط‌مشی اقلیمی، ایران به دلایلی نظیر نرخ رشد بالای انتشار گازهای گلخانه‌ای رتبه نامناسب ۱۳۲ را کسب کرده که در مقایسه با رتبه ایران در دو بخش دیگر به طور معنی‌داری پایین‌تر است و همین باعث تنزل رتبه ایران در شاخص کل عملکرد محیط‌زیستی شده است.
ایران در شاخص رقابت‌پذیری پایدار جهانی ذیل زیرشاخص سرمایه طبیعی، رتبه نامطلوب ۱۴۶ را کسب کرده و مصر پایین‌تر از ایران قرار گرفته است. در مقابل عربستان و ترکیه با رتبه‌های ۹۷ و ۷۳ وضعیت مناسب‌تری دارند. همچنین در زیرشاخص مدیریت و بهره‌وری منابع نیز ایران با نمره ۱۸.۹ کمترین نمره را در بین کشورهای جهان کسب کرده است. هرچند کشورهای عربستان، مصر و ترکیه نیز در این زیرشاخص وضعیت نامطلوبی دارند. این مسئله بیانگر بی‌توجهی به مدیریت صحیح منابع در کشور ما و برخی دیگر از کشورهای منطقه است. در زیرگروه کیفیت هوا هفت نماگر ارزیابی می‌شود که دو نماگر قرارگرفتن در معرض ۲.۵PM و سوخت‌های جامد خانگی بیشترین وزن این بخش را دارند. در سوخت‌های جامد خانگی ایران نمره و رتبه مطلوبی کسب کرده است، اما در مقابل نماگر قرارگرفتن در معرض PM۲.۵ در رتبه نامناسب ۱۴۰ قرار گرفته و روند ۱۰ساله اخیر نیز منفی (۴.۴) بوده است. آمارهای شاخص کیفیت هوای کشور در سال‌های اخیر نیز مؤید این وضعیت است؛ به گونه‌ای که غلظت سالانه ۲۵PM در پنج سال اخیر افزایش ۳۰ درصد را شاهد بوده است.
علاوه‌براین، مقایسه پایتخت کشورهای مختلف نشان می‌دهد تهران در رتبه ۲۱ آلوده‌ترین پایتخت کشورهای جهان قرار داشته که بیش از هفت برابر دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی و بیش از سه برابر استاندارد ملی ایران است. ایران در دو نماگر قرارگرفتن در معرض SO و قرارگرفتن در معرض CO رتبه بسیار نامناسب ۱۶۸ را کسب کرده و روند تغییرات ۱۰ساله نیز در هر دو نماگر منفی ذکر شده است. این در‌حالی است که در دهه اخیر آلاینده CO و SO در کلان‌شهرهای کشور همواره در دامنه مجاز قرار داشتند؛ بنابراین چرایی این وضعیت نیازمند واکاوی دقیق‌تر است. براساس گزارش تهیه‌شده این مرکز، هم‌زمان با رشد جمعیت و کاهش منابع آب تجدیدپذیر روند شاخص سرانه این منابع نیز در دهه‌های اخیر نشان‌دهنده کاهش منظم آن است. به طوری که مقدار آن از شش‌هزارو ۹۰۰ مترمکعب در سال ۱۳۳۵ به دوهزارو ۱۶۵ مترمکعب در سال ۱۳۷۶، هزارو ۴۶۲ مترمکعب در سال ۱۳۹۰ و هزارو ۲۹۴ مترمکعب در سال ۱۳۹۵ رسیده است. همچنین با توجه به جمعیت پیش‌بینی‌شده برای کشور در افق سال ۱۴۲۰ حدود ۱۰۶ میلیون نفر، مطالعات بهنگام‌سازی طرح جامع آب (کشور) و با فرض ۱۰۳ میلیارد مترمکعب میزان آب تجدیدپذیر درازمدت میزان سرانه به ۹۷۶ مترمکعب در سال خواهد رسید. به این ترتیب طی حدود ۶۰ سال سرانه آب تجدیدپذیر از محدوده نرمال بدون تنش به محدوده تنش آبی و سپس به سمت محدوده کمیابی آب تغییر خواهد کرد.
