چرایی نیاز به توسعه دریامحور

رویکرد و توجه به اقتصاد و توسعه دریامحور برای کشوری مانند ایران با پنج‌هزارو 800 کیلومتر ساحل در شمال در کرانه دریای کاسپین و در جنوب با دسترسی به خلیج فارس، دریای عمان (مکران) و به تبع آن اقیانوس هند از نگاه توسعه پایدار و تاب‌آوری عمومی در دسترسی به شاهراه انرژی، حمل‌ونقل دریایی، موقعیت ژئوپلیتیکی و امنیت غذایی کشور در سده بیست‌و‌یکم بسیار مهم و انکار‌ناشدنی است که به چند دلیل، به‌ویژه در زمینه‌های زیر، حیاتی به نظر می‌رسد:

1. دسترسی به منابع انرژی

- مناطق ساحلی ایران دسترسی به منابع عظیم انرژی (در انواع انرژی‌های نو و کلاسیک آن)، به‌ویژه ذخایر نفت و گاز طبیعی واقع در دریای خلیج فارس و دریای کاسپین را فراهم می‌کند.

- توسعه اقتصاد دریامحور به ایران اجازه می‌دهد تا به طور مؤثر این منابع انرژی را استخراج، حمل‌ونقل و صادر کند و به طور درخورتوجهی به اقتصاد و امنیت انرژی این کشور کمک کند.

2. حمل‌ونقل دریایی و تجارت

- ایران با خطوط ساحلی گسترده و دسترسی به آبراه‌های اصلی، می‌تواند از حمل‌ونقل دریایی به‌عنوان وسیله‌ای مقرون‌ به‌ صرفه و کارآمد برای تجارت و بازرگانی استفاده کند.                   

- بنادر حاشیه خلیج فارس، دریای عمان و دریای کاسپین به‌عنوان قطب‌های حیاتی تجارت بین‌المللی عمل می‌کنند و واردات و صادرات کالا به ایران و کشورهای همسایه را تسهیل می‌کنند.

اتخاذ رویکرد اقتصاد دریامحور در برنامه‌های توسعه کلان ایران به چند دلیل در برقراری ارتباط استراتژیک و حمل‌ونقل تجاری ارزان‌تر بین سازمان‌های تجاری آسیایی و اروپایی نقش اساسی دارد:

آ. موقعیت استراتژیک به‌عنوان یک سرپل و قطب دریایی

- موقعیت جغرافیایی ایران بین آسیا و اروپا، آن را در جایگاه یک نقطه ترانزیت دریایی کلیدی قرار می‌دهد و مسیر کوتاه‌تر و مقرون به صرفه‌تری را برای تجارت بین دو قاره ارائه می‌دهد.

- ایران با توسعه بنادر و زیرساخت‌های دریایی خود می‌تواند به‌عنوان یک قطب استراتژیک برای حمل‌ونقل و تسهیل تجارت عمل کند و ارتباط بین بازارهای آسیایی و اروپایی را تقویت کند.

ب. دسترسی به مسیرهای اصلی حمل‌ونقل

- سواحل ایران در امتداد خلیج فارس و اقیانوس هند دسترسی به مسیرهای اصلی کشتی‌رانی از‌جمله تنگه هرمز و کانال سوئز را فراهم می‌کند.

- با استفاده از این آبراه‌های استراتژیک، ایران می‌تواند خدمات حمل‌ونقل دریایی کارآمد و قابل اعتمادی را برای کالاهای در حال حرکت بین آسیا و اروپا ارائه دهد.

ج. گسترش شبکه‌های تجاری

- رویکرد اقتصاد مبتنی بر دریا، ایران را قادر می‌کند تا شبکه‌های تجاری خود را گسترش دهد و روابط اقتصادی نزدیک‌تری را با کشورهای آسیایی و اروپایی تقویت کند.

- با ارائه نرخ رقابتی کشتی‌رانی و خدمات لجستیکی کارآمد، ایران می‌تواند سازمان‌های تجاری بیشتری را برای استفاده از مسیرهای دریایی خود برای تجارت بین‌المللی جذب کند.

د. کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل

- حمل‌ونقل دریایی به طور کلی در مقایسه با دیگر روش‌های حمل‌ونقل مانند حمل‌ونقل هوایی یا زمینی مقرون به صرفه‌تر است.

- با تمرکز بر حمل‌ونقل دریایی، ایران می‌تواند گزینه‌های حمل‌ونقل ارزان‌تری را برای کالاهای تجاری ارائه دهد و هزینه‌های حمل‌ونقل کلی را برای تجارت بین آسیا و اروپا کاهش دهد.

ه. افزایش رقابت در بازارهای جهانی

- بهبود ارتباطات و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل به افزایش رقابت‌پذیری ایران در بازارهای جهانی کمک می‌کند.

- کسب‌وکارها از زمان حمل‌ونقل سریع‌تر و هزینه‌های حمل‌ونقل پایین‌تر بهره می‌برند و آنها را قادر می‌کند تا قیمت‌های رقابتی برای محصولات خود ارائه دهند و در تجارت بین‌المللی مزیتی کسب کنند.

و. تسهیل حمل‌ونقل چندوجهی

- رویکرد اقتصاد مبتنی بر دریا مکمل سیستم‌های حمل‌ونقل چندوجهی است و حمل‌ونقل دریایی را با دیگر روش‌های حمل‌ونقل مانند راه‌آهن و جاده ادغام می‌کند.

- ایران می‌تواند کریدورهای حمل‌ونقل چندوجهی کارآمدی ایجاد کند که بازارهای آسیایی و اروپایی را به طور یکپارچه به هم متصل می‌کند و تسهیل تجارت و کارایی لجستیک را بیشتر می‌کند.

3. اهمیت ژئوپلیتیکی

- موقعیت استراتژیک ایران بین خاورمیانه، آسیای مرکزی و جنوب آسیا، ایران را به یک بازیگر کلیدی در ژئوپلیتیک منطقه تبدیل کرده است.

- کنترل مسیرهای دریایی و دسترسی به خطوط دریایی به ایران این امکان را می‌دهد که در منطقه نفوذ کرده و از منافع ملی خود محافظت کند.

4. امنیت غذایی

- دسترسی به منابع دریایی در دریای کاسپین، خلیج فارس، دریای عمان و دریاهای آزاد فراسرزمینی فرصت‌هایی را برای ایران فراهم می‌کند تا امنیت غذایی خود را از طریق شیلات و آبزی‌پروری افزایش دهد.

- فعالیت‌های اقتصادی دریا‌محور مانند ماهی‌گیری و فراوری غذاهای دریایی به تولید مواد غذایی داخلی کمک می‌کند و وابستگی به واردات را

 کاهش می‌دهد.

5. گردشگری و توسعه سواحل

- نواحی ساحلی ایران پتانسیل درخور‌توجهی برای گردشگری و توسعه ساحلی دارد و بازدیدکنندگان داخلی و خارجی را به خود جذب می‌کند.

- سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری، امکانات تفریحی و خدمات میهمان‌نوازی در امتداد سواحل می‌تواند باعث رشد اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی شود.

6. ملاحظات زیست‌محیطی

- مدیریت پایدار منابع ساحلی و دریایی برای حفظ تنوع زیستی، حفاظت از اکوسیستم‌ها و کاهش اثرات تغییرات آب‌و‌هوایی ضروری است.

- اقتصاد دریا‌محور باید حفاظت از محیط زیست را در اولویت قرار دهد و مراقبت مسئولانه اکوسیستم‌های دریایی را ترویج دهد.

در پایان، سواحل وسیع ایران فرصت‌های ارزشمندی را برای توسعه اقتصادی، تجارت و موقعیت استراتژیک در قرن بیست‌و‌یکم فراهم می‌کند. با تمرکز بر توسعه اقتصاد دریامحور، ایران می‌تواند از پتانسیل منابع دریایی خود برای ارتقای امنیت انرژی، تقویت تجارت و بازرگانی، تضمین نفوذ ژئوپلیتیک، ارتقای امنیت غذایی، تحریک گردشگری و مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی استفاده کند.

 به طور خلاصه اتخاذ رویکرد اقتصاد دریامحور در برنامه‌های کلان ایران برای برقراری ارتباط استراتژیک و حمل‌ونقل تجاری ارزان‌تر بین سازمان‌های تجاری آسیایی و اروپایی ضروری است. ایران با بهره‌گیری از برتری‌های جغرافیایی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دریایی و تسهیل تجارت، می‌تواند نقش بسزایی در تسهیل جریان‌های تجارت جهانی و ارتقای توسعه اقتصادی در منطقه  داشته باشد.

* رئیس کرسی یونسکو در مخاطرات ساحلی پژوهشکده علوم زمین