حقیقت در عصر اطلاعات

خبری پخش می‌شود، گوشی‌ها می‌لرزند و دوستی خبری را به دوست دیگری ارسال می‌کند و می‌نویسد: «بهت گفتم به سراغش خواهند آمد.» مجری‌های خوش‌سروزبان تلویزیون‌های فارسی‌زبان روی خط باکسی گفتگو می‌کنند. جزییاتی که در توییتر، اینستاگرام و گروه‌های دوستانه ردوبدل شده، تکرار می‌شوند و تصویر یک نفر صفحه پشت گوینده را می‌پوشاند. کسی به دیگری پیام می‌دهد: «مصاحبه بی‌بی‌سی با فلانی رو ببین.»

در دنیای امروزی که اطلاعات با سرعت نور در جریان است، چرا همچنان بسیاری از ما برای دستیابی به حقیقت مشکل داریم؟ پرسش اصلی اینجاست: رسانه تا کجا می‌تواند شفاف و بدون تبعیض اخبار و گزارش‌های چندجانبه سیاسی و اجتماعی را منتشر کند؟ مخاطب خبر چگونه می‌تواند به موقع به اخبار درست دسترسی پیدا کند؟ آیا باید تنها به اعتبار افراد بر پایه انتشار نامشان در رسانه‌ها اعتماد کنیم؟ به کدام اخبار می‌توانیم اعتماد کنیم؟ شاید برای پاسخ به این پرسش‌ها بهتر است روش کار رسانه‌ها را یک‌بار باهم بازبینی کنیم.

پشت پرده چینش اخبار: چگونه تصمیم‌ها گرفته می‌شوند؟

ترتیب انتشار اخبار یکی از مهم‌ترین عواملی است که رسانه‌ها در هنگام ارائه محتوای خبری با آن مواجه هستند. روش ترتیب و چینش اخبار می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر نحوه دریافت و درک مخاطبان از اهمیت و اولویت اخبار داشته باشد. رسانه‌ها هنگام تصمیم‌گیری درباره ترتیب انتشار اخبار به عوامل مختلفی توجه می‌کنند. این عوامل دربرگیرنده جذابیت خبری، اهمیت اجتماعی، تأثیرگذاری بر مخاطبان و حتی فشارهای سیاسی و اقتصادی می‌شوند. به‌عنوان نمونه:

1. جذابیت خبری: اخبار جذاب‌تر معمولاً در اولویت بالاتری قرار می‌گیرند زیرا احتمال بیشتری وجود دارد که توجه مخاطبان را جلب کنند. حادثه‌ای مانند واژگونی یک اتوبوس حامل دانشجویان که باعث تلفات جانی می‌شود، به دلیل جذابیت بالا و بار احساسی قوی که دارد، احتمال بیشتری دارد که تیتر یک شود. در برابر، بازداشت یک ستاره سینمایی ممکن است بیشتر به دلیل سویه‌های سرگرمی و توجه عمومی به شخصیت‌های مشهور مورد توجه قرار گیرد.

2. اهمیت اجتماعی: اهمیت یک خبر از نظر تأثیرگذاری بر جامعه نیز در تعیین ترتیب آن نقش دارد. اخبار مرتبط با مسائل عمومی مانند سلامت، امنیت و حقوق بشر معمولاً در اولویت بالاتری قرار می‌گیرند زیرا تأثیر گسترده‌تری بر جامعه دارند. برای مثال، اخبار مربوط به یک بحران بهداشتی یا تصمیمات سیاسی مهم بیشتر در صدر اخبار قرار می‌گیرند.

3. تأثیرگذاری بر مخاطبان: رسانه‌ها به تأثیر اخبار بر احساسات و نگرش‌های مخاطبان توجه می‌کنند. اخبار با تأثیرگذاری بالا بر احساسات عمومی، مانند وقوع یک حادثه دلخراش یا کشف یک فساد بزرگ، معمولاً در رتبه‌های بالاتری از نظر ترتیب انتشار قرار می‌گیرند.

4. فشارهای سیاسی و اقتصادی: گاهی اوقات، فشارهای سیاسی و اقتصادی می‌توانند ترتیب انتشار اخبار را تحت تأثیر قرار دهند. رسانه‌ها ممکن است به دلیل فشارهای دولتی یا وابستگی‌های مالی، ترتیب اخبار را به گونه‌ای تنظیم کنند که به نفع برخی افراد یا گروه‌ها باشد.

بودجه و حمایت مالی: رسانه‌های دولتی یا وابسته به دولت، به دلیل نیاز به بودجه، ممکن است تحت فشار باشند تا اخبار را به گونه‌ای منتشر کنند که به نفع دولت باشد. برای مثال، رسانه‌های دولتی اغلب به بودجه‌های دولتی وابسته‌اند و این موضوع می‌تواند استقلال و شفافیت آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. حتی رسانه‌های خصوصی نیز ممکن است برای جذب بودجه‌های تبلیغاتی دولتی، مجبور به پیروی از خطوط قرمز دولت شوند. این وابستگی مالی، باعث می‌شود که رسانه‌ها نتوانند به‌طور مستقل و بی‌طرفانه عمل کنند و اخبار را به‌طور کامل و دقیق به مخاطبان خود ارائه دهند.

و در نهایت نفوذ صاحبان رسانه‌ها: علاوه بر این، صاحبان رسانه‌ها که اغلب دارای منافع اقتصادی و سیاسی خاصی هستند، می‌توانند بر محتوای خبری تأثیر بگذارند. آن‌ها ممکن است از قدرت و نفوذ خود برای هدایت اخبار به سمت منافع شخصی یا گروهی استفاده کنند و این موضوع نیز باعث کاهش شفافیت و دقت در ارائه اخبار می‌شود.

نظریه برجسته‌سازی: بازیگران اصلی در صحنه افکار عمومی

نظریه برجسته‌سازی، ارائه‌شده توسط مکسول مک‌کامبز و دونالد شاو، به ما کمک می‌کند تا درک کنیم چگونه رسانه‌ها با ترتیب و چینش اخبار، افکار عمومی را شکل می‌دهند. این نظریه بیان می‌کند که رسانه‌ها نمی‌توانند به ما بگویند چگونه فکر کنیم، اما می‌توانند بگویند به چه چیزی فکر کنیم؛ به عبارت دیگر، رسانه‌ها با انتخاب موضوعات و ترتیب انتشار آن‌ها، بر اولویت‌های ذهنی مخاطبان تأثیر می‌گذارند. اگر رسانه‌ها به مناطق محروم توجه نکنند، باید مشکوک شویم، چرا که ممکن است این عدم توجه نتیجه‌ای از سوگیری‌ها و فشارهای اقتصادی و سیاسی باشد.

توجه به زندانیان سیاسی و موضوعات جنجالی: چرا برخی اخبار بیشتر دیده می‌شوند؟

رسانه‌ها به دلایل مختلفی مانند جذابیت خبری، اهمیت موضوع، یا فشارهای بیرونی، بر روی برخی افراد یا رویدادها بیشتر تمرکز می‌کنند. این تمرکز بیشتر می‌تواند باعث شود که برخی افراد بیشتر در معرض دید عموم قرار بگیرند و تبدیل به چهره شوند و در نتیجه، حمایت‌های بیشتری دریافت کنند و یا یک کشور و یا شهر خاص مدام در اخبار مشکلاتش مطرح شود در حالی که موقعیت نیاز به بررسی در همان منطقه زیاد وجود دارد.

1. توجه به زندانیان سیاسی شناخته‌شده: افراد سیاسی مانند نلسون ماندلا یا یک هنرپیشه سینما که پیش از دستگیری نیز چهره‌های شناخته‌شده‌ای بودند، به دلیل شهرت جهانی‌شان، بیشتر مورد توجه رسانه‌ها قرار می‌گیرند. این توجه رسانه‌ای می‌تواند به جذب حمایت‌های بین‌المللی و فشار بر دولت‌ها برای آزادی آن‌ها کمک کند. در حالی که هزاران فرد دیگر تحت ظلم مشابه هستند اما تحت هیچ حمایتی قرار نمی‌گیرند.

2. توجه به موضوعات جنجالی: رسانه‌ها معمولاً به موضوعاتی که بیشترین توجه و واکنش را در بین مخاطبان جلب می‌کنند، تمرکز می‌کنند. برای مثال، دستگیری یک فعال حقوق بشر در یک کشور با سابقه نقض حقوق بشر می‌تواند توجه بیشتری را به خود جلب کند نسبت به دستگیری یک فرد عادی در همان کشور.

3. توجه به رویدادهای خاص: رسانه‌ها گاهی به رویدادهای خاصی مانند اعتراضات گسترده یا بحران‌های انسانی در شهرهای بزرگ توجه بیشتری می‌کنند تا بحران‌هایی که در مناطق محروم و با اقلیت‌های قومی و مذهبی رخ می‌دهند. این تمرکز بر مناطق پرجمعیت و مرکزی، اغلب به دلیل توجه بیشتر عمومی و تأثیرگذاری بیشتری که این مناطق دارند، اتفاق می‌افتد.

4. تبعیض در پوشش خبری: رسانه‌ها ممکن است به دلایل مختلفی، از جمله نگرش‌های سیاسی یا اقتصادی، به برخی موضوعات یا افراد توجه بیشتری نشان دهند و به دیگران کمتر توجه کنند. برای مثال، رسانه‌های یک کشور ممکن است به دلیل منافع سیاسی یا اقتصادی، به پوشش خبری مثبت از یک دولت خارجی بپردازند و در عین حال، اقدامات نقض حقوق بشر توسط همان دولت را نادیده بگیرند.

پیام‌های پنهان: تأثیر چینش و تکرار اخبار بر نگرش مخاطب

چینش و تکرار اخبار می‌تواند تأثیر عمیقی بر نحوه درک و اولویت‌بندی مخاطبان داشته باشد. این تأثیرات شامل موارد زیر می‌شود:

1. اولویت‌دهی ذهنی: زمانی که یک خبر به‌طور مکرر و در صدر اخبار منتشر می‌شود، مخاطبان آن را به‌عنوان خبر مهم‌تری در نظر می‌گیرند. این امر می‌تواند بر نحوه تفکر و تصمیم‌گیری آنان در مورد موضوعات مختلف تأثیر بگذارد.

2. ساختاردهی به توجه: ترتیب و تکرار اخبار می‌تواند توجه مخاطبان را به سمت موضوعات خاصی جلب کند و از موضوعات دیگر منحرف سازد. این تکنیک می‌تواند برای برجسته‌سازی یا کمرنگ کردن اهمیت برخی موضوعات به کار رود.

3. تثبیت نگرش‌ها: تکرار اخبار با زاویه دید خاص می‌تواند نگرش‌ها و باورهای مخاطبان را تثبیت کند. برای مثال، تکرار مداوم اخبار با رویکردی انتقادی نسبت به یک فرد یا گروه می‌تواند به تقویت نگرش‌های منفی نسبت به آن‌ها منجر شود.

راهکارهایی برای ارتقاء شفافیت و درک بهتر اخبار

برای پاسخ به سؤالات ابتدایی مقاله، ضروری است که به ارتقاء سواد رسانه‌ای و روش‌های شناسایی اخبار معتبر توجه ویژه‌ای داشته باشیم. آگاهی از نظریه‌های رسانه‌ای و سیاسی و درک سوگیری‌های موجود در رسانه‌ها می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر اخبار صحیح کمک کند. همچنین، تقویت و حمایت از پلتفرم‌های رسانه‌ای مستقل که فاقد وابستگی‌های سیاسی و اقتصادی هستند، می‌تواند بهبود شفافیت و دقت اخبار را تسهیل کرده و در نهایت به افزایش اعتماد عمومی به رسانه‌ها منجر شود.

منابع:

1. مک‌لوهان، مارشال. (1964). "Understanding Media: The Extensions of Man". MIT Press.

2. کورتز، مارگارت. (2019). "News and Democracy: The Role of the Media in Shaping Political Opinions". Journal of Communication Studies.

3. شاو، دونالد و مک‌کامبز، مکسول. (1972). "The Agenda-Setting Function of Mass Media". Public Opinion Quarterly.

4. نیکولسون، آنتونی. (2020). "Media Bias and Political Influence: A Critical Analysis". Media and Society Review.

5. جعفری، محمد. (1401). «سواد رسانه‌ای و تأثیر آن بر فهم اخبار: مطالعه موردی رسانه‌های فارسی‌زبان». نشریه علوم ارتباطات و رسانه.