حرکت تدریجی، اما رو به جلو

دومین گفت‌وگوی تلویزیونی رئیس‌جمهور پزشکیان با مردم در شرایطی انجام شد که دولت صد روز از آغاز به کار و رأی اعتماد به کابینه را پشت سر گذاشت. رسم بر این است که دولت‌ها پس از صد روز و پس از بررسی وضعیت کشور ایده اداره دولت را در یک دوره چهارساله با مردم در میان بگذارند. به نظرم کاری که رئیس‌جمهور پزشکیان در دومین گفت‌وگوی تلویزیونی خود انجام داد، در همین راستا بود. شفاف بود، لکنت نداشت و به دنبال محکوم‌کردن گذشتگان در نارسایی‌ها و ناترازی‌های کشور هم نبود. پزشکیان یک ایده مرکزی برای اداره دولت دارد که موضوعات دیگر حول محور آن در جریان است. ایده اصلی حاکم بر صحبت‌های رئیس‌جمهور تأکید بر ضرورت ایجاد توافق‌های حداقلی و حرکت به سمت توسعه‌ای مبتنی بر عدالت، مشارکت و شفافیت است. پزشکیان معتقد است توسعه واقعی زمانی محقق می‌شود که حاکمیت و جامعه به‌ طور هم‌زمان توانمند شوند و از «راه‌حل‌های برساخته» به سمت «مسائل واقعی» حرکت کنند.

رئیس‌جمهور ابایی از بیان نارضایتی مردم از شرایط و بودن در شرایط اضطرار اجتماعی ندارد. او به «فقدان اثرگذاری دولت» در سیاست‌گذاری آگاه است و به ایستگاه «سیاست‌گذاری مسئله‌محور» رسیده است. نمونه نبود اثرگذاری مؤثر گذشته، مواجهه با بحران‌های ناترازی است که در این مسیر دولت‌ها اغلب به سیاست‌های کوتاه‌مدت و ناکارآمد متوسل می‌شوند.

این ایده شبیه به چیزی‌ است که اندروز و لنت‌ پریچت در کتابی که تمرکزش روی چگونگی توسعه با قابلیت‌های واقعی دولت‌هاست، مطرح می‌کنند. ایده «انطباق مسائل با واقعیت‌ها و در مسیر حل مسئله»، مسئله اصلی نظریه پریچت و همکارانش است. نویسندگان بر این باورند که توسعه، تنها زمانی پایدار خواهد بود که دولت به‌ جای اتخاذ سیاست‌های سطحی و نمادین، بر تقویت ظرفیت واقعی خود تمرکز کند. تأکید رئیس‌جمهور بر «درمان مشکلات» به‌ جای «استفاده از مُسکن» را می‌توان در راستای این ایده تفسیر کرد؛ عبور از سیاست‌هایی که صرفا برای رفع بحران‌های کوتاه‌مدت طراحی شده‌اند و حرکت به سمت اصلاحات ریشه‌ای. «مُسکن»‌ها در سیاست بیانگر تأکید سیاست‌گذار بر راه‌حل‌داشتن بدون درک درست از مسئله هستند. مسئله محوری یعنی اینکه به جای تزریق مسکن به دنبال درد و راه درمان بگردیم. پزشکیان تأکید جدی بر شناخت مسئله و پس از آن رسیدن به راه درمان دارد.

اندروز و پریچت تأکید دارند که توانمندسازی جامعه، مستلزم استفاده از ابزار گفت‌وگو و توافق برای رسیدن به مهارت حل مسئله است. در این مسیر گروه‌های مختلف باید ضمن به‌رسمیت‌شناختن یکدیگر با ابزار گفت‌وگو به سمت توافق‌ بر سر مشترکات برسند. رئیس‌جمهور پزشکیان با تأکید بر لزوم بازنگری در سیاست‌ها در سایه توافقات و همراهی مردم به‌عنوان ذی‌نفعان اصلی تصمیمات بر همین اصل تأکید کرد.

این نگاه یعنی شناسایی و اولویت‌بندی مشکلاتی که مردم مستقیما با آنها مواجه‌اند و ارائه راه‌حل‌هایی که در زمینه توانمندی‌های موجود اجراشدنی باشند. بازنگری در نحوه تخصیص منابع و حذف یارانه‌های غیرعادلانه، نمونه‌ای از این نوع توافق‌سازی‌ها است.

رئیس‌جمهور پزشکیان در بخش‌های مختلف صحبت‌های خود بر شفافیت و ارائه آمار واقعی تأکید داشت و گفت: «ما باید واقعیت‌ها را با عدد و رقم به مردم بگوییم». این تأکید، بیانگر درک عمیق از ضرورت تقویت اعتماد عمومی از طریق شفافیت است. شفافیت یکی از ابزارهای کلیدی افزایش ظرفیت دولت در راستای توامندسازی دولت است. ما برای حل مسئله و شناخت مشکلات نیازمند شواهد علمی و عدد و رقم‌های درست هستیم.

اما نکته مهم این است که شفافیت بدون اصلاحات نهادی، می‌تواند خود بی‌اعتمادی به بار بیاورد. در این زمینه، رئیس‌جمهور به ناترازی‌ها در حوزه‌های مختلف، از انرژی گرفته تا مالیات و محیط‌ زیست اشاره کرد و راه‌حل‌هایی مانند بازنگری در ساختار بودجه و ارائه شفاف بودجه و حذف یارانه‌های غیرهدفمند را مطرح کرد. این اقدامات می‌توانند نمونه‌ای از اصلاحات نهادی باشند. پزشکیان به‌خوبی متوجه شده است که برای حرکت به سمت توسعه باید روندی تدریجی را طی کرد؛ نکته‌ای که اندروز و پریچت، از آن با عنوان «تدریجی‌بودن فرایند توسعه» نام می‌برند. رئیس‌جمهور پزشکیان با اشاره به عمق مشکلات به‌ ارث‌ مانده از دولت‌های گذشته، تصریح کرد که اصلاحات ساختاری نیازمند زمان و همراهی مردم است. او ضمن اشاره به تصمیماتی مانند قانون حجاب و فیلترینگ که ممکن است شکاف‌های بین دولت و مردم را افزایش دهد، اعلام کرد که برای پیداکردن راه‌حل‌هایی میانه نیازمند گفت‌وگو هستیم.

این رویکرد، نه‌تنها نشان‌دهنده درک رئیس‌جمهور از پیچیدگی‌های فرایند توسعه است، بلکه بر اهمیت تعامل مستمر میان حاکمیت و جامعه تأکید دارد؛ تعاملی که می‌تواند به توانمندسازی هر دو طرف منجر شود و زمینه‌ای برای بازگشت اعتماد عمومی فراهم کند.

توافق‌سازی و توسعه، دو روی یک سکه‌ هستند. بدون توافق بر سر اصول اولیه، نمی‌توان توسعه‌ای پایدار و جامع را تحقق بخشید. توانمندسازی دولت و جامعه، مستلزم اصلاحات تدریجی، شفافیت و مشارکت واقعی مردم است. رئیس‌جمهور پزشکیان با اذعان به این واقعیت‌ها، گام‌هایی برای بازسازی اعتماد عمومی برداشته است. اگرچه مسیر پیش‌رو پرچالش است، اما تأکید او بر شفافیت، مشارکت، عدالت و گفت‌وگو، امیدهایی برای توانمندسازی جامعه و حاکمیت و حرکت به‌ سوی توسعه پایدار ایجاد کرده است.