سود خیالی، زیان واقعی؛
بررسی خطر سیستم بازی پانزی در اقتصاد
کوروش‌کمپانی، برخی شرکت‌های مدعی کسب درآمد از طریق فارکس، شرکت‌های نامعتبر در زمینه فروش رمز‌‌ارز، برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر پروژه‌های صنعتی و کشاورزی و... از نمونه‌های کلاهبرداری در بازار ایران بوده‌اند که در چند سال اخیر تعدادشان رو به افزایش است.
مائده راهب، مدرس دانشگاه و مشاور کسب‌و‌‌کار: کوروش‌کمپانی، برخی شرکت‌های مدعی کسب درآمد از طریق فارکس، شرکت‌های نامعتبر در زمینه فروش رمز‌‌ارز، برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر پروژه‌های صنعتی و کشاورزی و... از نمونه‌های کلاهبرداری در بازار ایران بوده‌اند که در چند سال اخیر تعدادشان رو به افزایش است. هرچند حوزه‌های این کلاهبرداری‌ها متنوع است، ولی از الگویی ثابت تبعیت می‌کنند. این الگو بازی پانزی نام دارد. این طرح‌های کلاهبرداری با وعده سودهای کلان و سریع، هزاران نفر را به دام خود می‌اندازند و درنهایت به فروپاشی مالی و ناامیدی جمعی منجر می‌شوند. بنابراین آگاهی از این الگو و شناخت بازی پانزی، اهمیت زیادی دارد. بازی پانزی که نام خود را از چارلز پانزی، کلاهبردار ایتالیایی-آمریکایی قرن بیستم گرفته، یک مدل سرمایه‌گذاری جعلی است. در این روش، مردم تشویق به سرمایه‌گذاری بر محصولات/خدمات شرکت می‌شوند و به آنها وعده پرداخت سودی بیشتر از عرف جامعه داده می‌شود. در ابتدا و برای اعتماد‌سازی اولیه، این سود به تعدادی از سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود؛ زیرا سیستم سوددهی به این صورت است که سود سرمایه‌گذاران قدیمی‌تر از طریق پول سرمایه‌گذاران جدید تأمین می‌شود، نه از طریق فعالیت اقتصادی واقعی. برای نمونه، وعده سود ۲۰ درصد ماهانه از طریق سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی که درواقع سود از پول دیگر سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. برای اعتماد‌سازی در این چرخه و جذب هرچه بیشتر سرمایه‌گذاری جدید، از چهره‌های مطرح اجتماعی به صورت تبلیغات سوءاستفاده می‌شود. این چرخه تا زمانی عمر می‌کند که ورودی سرمایه جدید کافی باشد، اما با کاهش سرمایه‌گذاران و جذب سرمایه جدید، این ساختار فرومیپاشد و تعداد زیادی از افراد متضرر می‌شوند. توجه کنید که ممکن است عمر چنین چرخه‌ای سال‌ها به طول بینجامد، ولی درنهایت قطعا فرومیپاشد. زمانی که چرخه معیوب به گل می‌نشیند، انگشت اتهام مابین ساده‌اندیشی سرمایه‌گذاران (مردم) و کم‌نظارتی دولت در گردش است. بیایید ابتدا بررسی کنیم که چرا مردم چنین ساده فریب می‌خورند. از اصلی‌ترین دلایل آن، وضعیت اقتصادی نامطلوب و تورم بالا و کاهش قدرت خرید است که آنها را به دنبال سرمایه‌گذاری‌هایی با بازدهی بالا سوق می‌دهد. موضوع بعدی، عدم آگاهی مالی است که موجب می‌شود وعده‌های غیرواقعی را باور کنند. اعتماد صرف به تبلیغات و چهره‌های مبلغ از موارد دیگری است که در فریب‌خوردن مردم می‌توان به آن اشاره کرد؛ زیرا اساسا بازی پانزی با تأکید بیش‌از‌حد برای جذب سرمایه‌گذاران جدید دارد از چهره‌های بسیار مطرح اجتماعی سوءاستفاده می‌کند. در صورتی که اغلب همان تبلیغ‌کنندگان، خود فریب‌خورده این سیستم هستند. بنابراین از مردم انتظار می‌رود قبل از سرمایه‌گذاری، تحلیل درستی از شرایط کاری شرکت مد نظر داشته باشند و از طرفی، دولت با اقدامات مناسب باید سهم خود را در شناسایی سیستم بازی پانزی درست ایفا کند. از راهکارهای مقابله با این سیستم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ۱. آگاهی‌بخشی عمومی: رسانه‌ها و نهادهای آموزشی باید به مردم اصول سرمایه‌گذاری ایمن را آموزش دهند.
۲. نظارت دقیق‌تر: دولت و نهادهای قضائی باید با تشدید نظارت بر شرکت‌ها و پلتفرم‌های مالی، جلوی فعالیت‌های مشکوک را بگیرند. ۳. تقویت قوانین: بازنگری و تقویت قوانین برای مقابله با کلاهبرداری‌های مالی ضروری است. درنهایت بدانیم که بازی پانزی با متضررکردن مردم، از‌بین‌بردن اعتماد اجتماعی و افزایش جرائم اقتصادی، تهدیدی جدی برای امنیت اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران محسوب می‌شود و قطعا مقابله با چنین سیستمی به کمک اقدامات مطرح‌شده، می‌بایست در اولویت قرار گیرد تا بتوان از تکرار این فجایع جلوگیری کرد و امنیت مالی مردم را حفظ شود.
