شکست در جنگ روایت‌ها

تاریخ دیدمانی

داریوش رحمانیان

به کوشش پرستو رحیمی

«تاریخ دیدمانی» مجموعه‌ای از مقالات و سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های داریوش رحمانیان با محوریت اهمیت شواهد دیداری و دیدمانی در تاریخ است که حول محور مفهومِ «تاریخ دیدمانی» تدوین شده است. رحمانیان گونه‌ای تاریخ‌نویسی با عنوان تاریخ دیدمانی و دیداری را ابداع کرده و معتقد است ما با نوعی کم‌سوادی یا حتی بی‌سوادی تاریخی مواجهیم که معضل بنیادی همه جوامع از جمله ایران بوده است. به این اعتبار می‌توان گفت که ما علاوه بر بی‌سوادی تاریخی، با بی‌سوادی دیدمانی نیز روبه‌رو هستیم؛ آن‌هم در عصری که انسان و فرهنگ انسانی و جامعه بشری بیش از هز زمان دیگری، دیدمانی شده است. رحمانیان در گفتاری با عنوان «سرمایه مفهومی-روایتی ایران» مفاهیمِ پرکاربرد در تفکر خود را هم‌چون «جنگ روایت‌ها» و «تاریخ دیدمانی» شرح می‌دهد. او بزرگ‌ترین سرمایه ایران را خود ایران می‌داند و معتقد است این سرمایه، مفهوم ایران و روایت ایران است. رحمانیان به ایران به‌عنوان حوزه تمدنی و فرهنگی نگاه می‌کند که جهانی کوچک است و از دیرباز گذرگاه اقوام و چهارراه ملل بوده است. «ایران در تاریخ خود پل میان شرق و غرب بوده است. اگر کسی می‌خواسته از شرق به غرب برود یا برعکس، لاجرم می‌بایست از بخش‌هایی از ایران‌زمین می‌گذشت»، در عین حال که ایران گذرگاه ملل مختلف و محل برخورد فرهنگ و دین و آیین و باورهای مختلف بوده است. «در چنین وضعیتی، همواره شرایط جغرافیای سیاسی بر سرنوشت ایران تأثیر می‌گذاشت. جغرافیای سیاسی ایران و جغرافیای انسانی در کنار جغرافیای طبیعی بسیار متنوع ایران شرایط بسیار پیچیده‌ای ایجاد کرده است. مفهوم ایران دست‌کم آن‌گونه که اسناد و مدارک به ما نشان می‌دهد دوهزار سال سابقه دارد. به هر حال مفهوم خاصی به نام ایران شکل گرفته است. وحدت و هویتی سرزمینی به ‌نام ایران‌زمین شکل گرفته و تداوم یافته است. این مفهوم حامل تاریخی و بستری برای تاریخ بوده است. مورخان مختلف و کسانی که حماسه می‌سرودند تاریخی را که در این سرزمین رخ داده روایت کرده‌اند و روایت ایران در طول تاریخ به این‌گونه شکل گرفت». از نظر داریوش رحمانیان اگر بخواهیم با روایت مکتوب از تاریخ و روایت و مفهوم ایران دفاع کنیم، در میدان جنگ روایت‌ها گرفتار می‌مانیم؛ پس به سواد تاریخی دیدمانی نیاز داریم.