مسئله کار کودکان، مشکل لاینحل

«محمدرضا پویافر»، مدیر کل امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، از تصویب اصلاحیه آیین‌نامه ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان در کمیسیون فرهنگی دولت خبر داده و گفته است: «هرچند کار کودک را مشروع و درست نمی‌دانیم، اما باید آن را به عنوان یک واقعیت اجتماعی بپذیریم و راهکار مواجهه با آن را در پیش بگیریم».

وی افزود: «از جمله آسیب‌های اجتماعی که در دهه‌های اخیر به‌عنوان یک معضل و در اشکال مختلف در کشور با آن مواجه هستیم، موضوع کودکان کار است که سیاست‌ها، راهبردها و برنامه‌های مختلفی در این خصوص تدوین و اجرا شده است».

مدیر کل امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به اینکه تصویب آیین‌نامه ساماندهی کودکان کار و خیابان در سال ۱۳۸۴ از جمله همین راهبردهاست که به مدت طولانی و قریب به هشت سال پس از تصویب معطل ماند و به سرانجامی نرسید، گفت: در سال ۱۳۹۳ طبق جلسات متعددی که این وزارتخانه با سازمان‌های دولتی دارای مأموریت، سیاست‌گذاران، پژوهشگران و فعالان غیردولتی فعال در حقوق کودک برگزار کرد، متخصصان این حوزه متفق‌القول بودند که بازنگری اساسی در فرایند اجرای آیین‌نامه ۱۳۸۴ ضروری است.

پویافر ادامه داد: بنابراین این آیین‌نامه با هدف اصلاح و تغییر رویکرد از «ساماندهی» به «حمایت اجتماعی» رفت‌و‌برگشت‌های مکرری میان دستگاه‌های عضو کمیته تدوین آیین‌نامه، شورای اجتماعی کشور، کمیسیون دولت و... داشت.

 این در حالی بود که قانون حمایت از اطفال و نوجونان نیز بعد از بیش از یک دهه در سال ۱۳۹۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و متعاقب آن آیین‌نامه ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان نیز در مردادماه ۱۴۰۰ توسط هیئت دولت مصوب شد که تا حدودی توجه مناسب به راهکارهای مواجهه مناسب با مسئله کار کودک در این آیین‌نامه دیده شد.

وی با اشاره به آیین‌نامه ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان گفت: در دوره جدید، با همکاری و تعاملی که با بهزیستی و قوه قضائیه داشتیم به این جمع‌بندی رسیدیم که به دلیل اشتراکات عمده در مفاد آیین‌نامه ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان با آیین‌نامه پیشنهادی کودکان کار و خیابان، موارد مرتبط با کودکان کار و خیابان را که در آیین‌نامه ماده ۶ لحاظ نشده بود، در قالب اصلاحات آیین‌نامه ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان پیشنهاد کنیم.

مدیر کل امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ادامه داد: در حالی که کمیسیون فرهنگی و اجتماعی دولت منتظر اعمال اصلاحات از سوی ما برای آیین‌نامه جدید کودکان کار و خیابان بود، پیشنهاد جدیدی ارائه دادیم که این کار را در قالب اصلاحات ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان سامان ‌دهیم.

پویافر با بیان اینکه فرایند مذکور در دو تا سه ماه به نتیجه رسید، گفت: آیین‌نامه مذکور پس از تصویب در کمیسیون اصلی فرهنگی و اجتماعی دولت به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در آستانه تصویب در هیئت وزیران و ابلاغ رسمی آن به دستگاه‌های مسئول است.

او با بیان اینکه کار کودک چند وجه دارد، گفت: یک وجه کار کودک، زباله‌گردی کودکان است که شرایط سختی بر آن مترتب است. بسیاری از کودکان زباله‌گرد در کنار خانواده خود کار می‌کنند.

 یک وجه خطرناک‌تر کار کودک که عمدتا دختران در آن حضور پررنگ‌تری دارند، کار در کارگاه‌های زیرزمینی و غیررسمی است.

مدیر کل امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ادامه داد: روند ساماندهی و تعیین تکلیف واگذاری امور مربوط به ساماندهی کودکان کار به دستگاه‌های مربوط از جمله صداوسیما، وزارت ارشاد، وزارت آموزش و پرورش، فرماندهی انتظامی و... در اصلاحات جدید آیین‌نامه ماده ۶ حمایت از اطفال و نوجوانان روشن‌تر شده است.

پویافر در پاسخ به این پرسش که «یکی از موانع ساماندهی کودکان کار، به‌رسمیت‌نشناختن این گروه از کودکان است؛ آیا در قالب آیین‌نامه جدید کودکان کار به رسمیت شناخته شده و تحت پوشش برنامه‌های حمایتی و کاهش آسیب قرار خواهند گرفت؟» اظهار کرد: ما یک «به‌مشروعیت‌شناختن» و یک «پذیرفتن واقعیت» داریم. به نظر می‌رسد باید بین این دو تمایز قائل شویم و هرچند کار کودک را مشروع و درست نمی‌دانیم، اما باید آن را به عنوان یک واقعیت اجتماعی بپذیریم و برایش راهکار مواجهه تعیین کنیم.

وی افزود: حتی ما برای برخی مسائل اجتماعی نباید به دنبال این باشیم که بگوییم «حل مسئله اجتماعی»؛ مسائل اجتماعی دارای پیچیدگی‌های بسیاری هستند و مواجهه و حل آنها به آسانی امکان‌پذیر نیست.

 مسئله اجتماعی از یک مکانیسم ساده تبعیت نمی‌کند که با طراحی یک برنامه خطی و تک‌بعدی بتوان آن را به طور کامل حل کرد.

مدیر کل امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی همچنین در پاسخ به پرسشی درباره شناسایی کودکان کار فاقد هویت و شناسنامه‌دارکردن آنها گفت: بخش بزرگی از کودکان کار، اتباع هستند که یا دارای اقامت قانونی‌اند یا به صورت غیرمجاز و بدون هویت در کشور زندگی می‌کنند.

پویافر افزود: مواجهه ما با گروه دوم پیچیده‌تر و سخت‌تر است؛ چراکه روند شناسایی و تعیین تکلیف آنها بر عهده وزارت کشور بوده و ما در این خصوص با وزارت کشور مکاتبه کردیم و خواستار طراحی فرایندی عملیاتی برای شناسایی و تعیین تکلیف این گروه از کودکان در کشور شدیم.

وی اضافه کرد: لازم است به این نکته هم اشاره کنم که با ورود موج جدیدی از مهاجران به ایران پس از وقایع اخیر افغانستان ما با مسائل عدیده‌ای در این حوزه مواجه خواهیم شد و ضروری است تعیین تکلیف کودکان و خانواده‌های مهاجران غیرقانونی در کشور را جدی بگیریم و سیاست‌های معطوف به شناسایی این گروه از کودکان را برای جلوگیری از ورود آنها به کار کودک در اولویت قرار دهیم.