رؤیای احیای سلطه بر عراق

آرش فرحزاد: وزیر خارجه روسیه در اولین مقصد در سفر خود به خاورمیانه و آفریقا به عراق سفر کرد. سرگی لاوروف در این سفر با «فؤاد حسین» وزیر امور خارجه، «عبداللطیف رشید» رئیس‌جمهور، «محمد السودانی» نخست‌وزیر و «محمد الحلبوسی» رئیس پارلمان عراق دیدار کرد. این اولین سفر لاوروف به عراق پس از اکتبر 2019 به شمار می‌آید. لاوروف در آخرین سفر خود به عراق همچنین از اربیل نیز بازدید کرد و با نمایندگان و مقام‌های منطقه خودمختار اقلیم کردستان عراق دیدار کرده بود و این بار هم پس از مذاکره با مقام‌های دولت مرکزی بغداد، راهی اربیل شد تا با مقام‌های این منطقه نیز گفت‌وگو کند. همراه با وزیر خارجه روسیه، یک هیئت دولتی و نمایندگان چند شرکت روسی در این سفر حضور داشتند و طرفین در این سفر امضای توافق‌نامه‌هایی در بخش نفت و گاز و انرژی و نیز امنیت و تسلیحات را مورد بررسی قرار دادند.

سرگی لاوروف همچنین اعلام کرد که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه منتظر دیدار با السودانی است. لاوروف در دیدار با نخست‌وزیر عراق همچنین گفت: ما از حضور مجدد در اینجا بسیار خوشحالیم، قبل از هر چیز می‌خواهم سلام گرم رئیس‌جمهور را به شما برسانم، او گفت‌وگوی با شما را در پایان سال گذشته یادآوری می‌کند و امیدوار است بر اساس نتایج مذاکرات امروز مقدمات دیدارتان را فراهم کنیم. سفر لاوروف به عراق و سپس موریتانی، مالی و سودان اولین سفر او به منطقه پس از آغاز جنگ اوکراین محسوب می‌شود. از طرف دیگر، سفر لاوروف به بغداد، پس از آن صورت گرفت که اروپایی‌ها از زبان صدراعظم آلمان در سفر نخست‌وزیر عراق به آن کشور اعلام کردند قصد دارند کسری انرژی اروپا در بحبوحه جنگ اوکراین و اعمال تحریم‌های غرب علیه روسیه را با نفت و گاز عراق جبران کنند. همچنین این سفر با اجرائی‌شدن تحریم محموله‌های دریایی فراورده‌های نفتی روسیه از سوی اروپا، اهمیت فوق‌العاده‌ای یافته بود. این نکته را نمی‌توان نادیده گرفت که سفرهای لاوروف به خاورمیانه و آفریقا می‌تواند بخشی از تلاش روسیه برای ایجاد نظم جهانی جدید باشد که روسیه معتقد است می‌تواند در آن با آمریکا مقابله کند. ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ به عراق حمله و حکومت صدام حسین را سرنگون کرد و از آن پس همچنان بخشی از نیروهای خود را در این کشور حفظ کرده و با دولت عراق در زمینه‌های متعددی همکاری دارد. در این شرایط و در حالی که مسکو پس از حمله به اوکراین در انزوا قرار گرفته، تصمیم روسیه برای اعزام دیپلمات ارشد خود به عراق در خاورمیانه، نمادین و مهم است؛ هرچند، در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، روسیه شریک اصلی رژیم صدام حسین در عراق بود.

وزارت خارجه روسیه در بیانیه رسمی خود اعلام کرد که نشست‌هایی درباره زمینه‌‌های مهم توسعه در روابط همه‌جانبه روسیه و عراق، از جمله گسترش مذاکرات سیاسی، تقویت روابط تجاری و اقتصادی، نظامی، فنی و فرهنگی و همکاری‌های بشردوستانه برگزار شده است.

به گزارش رسانه‌های روسیه، دلیل این رابطه تا حد زیادی، تجارت و انرژی است. دو طرف درباره لوک‌اویل و گازپروم روسیه و پروژه‌های بزرگ گفت‌وگو خواهند کرد. مسکو می‌گوید تجارت با عراق در حال رشد است.

خبرگزاری تاس همچنین گزارش داد که در مورد راه‌های حفظ پویایی در تجارت دوجانبه، از جمله از طریق اجرای قطع‌نامه‌های کمیسیون تجاری، اقتصادی و علمی روسیه و عراق که نهمین نشست خود را در آگوست ۲۰۲۲ در مسکو برگزار کرد، بحث و بررسی شد. روسیه اعلام کرده که برای تضمین ثبات و امنیت در کشور، از محمد السودانی، نخست‌وزیر جدید عراق، حمایت خواهد کرد. اما تردیدی نیست که چیزی فراتر از اقتصاد و تجارت در میان است. روسیه و عراق درباره سوریه و پیشبرد یک راه‌حل سیاسی جامع مطابق قطع‌نامه شورای امنیت سازمان ملل متحد، تشویق به بازسازی کشور پس از جنگ و گسترش کمک‌های بشردوستانه به دمشق، همکاری می‌کنند. در همین حال، وزارت خارجه روسیه گفت که درباره وضعیت منطقه خلیج فارس، از جمله در چارچوب مفهوم امنیت جمعی موردنظر روسیه در خلیج فارس نیز مذاکره شده و گفت‌وگوها در این باره ادامه خواهد داشت.

وزارت خارجه روسیه همچنین می‌گوید که در میان فشار بی‌سابقه کشورهای غربی، طرف عراقی موضع متعادلی در قبال عملیات نظامی روسیه در اوکراین اتخاذ کرده است. مشخص است که روسیه مایل است نه‌تنها عراق را در کنارش داشته باشد و منبع تجارت انرژی‌ آن باشد، بلکه می‌خواهد نشان دهد که می‌تواند وارد کشوری شود که آمریکا در آن سال‌ها سرمایه‌گذاری گسترده داشته است و ثابت کند که عراق در جنگ اوکراین، طرف روسیه را می‌گیرد.

تلاش‌های روسیه برای ایجاد جای پای محکم در عراق در حالی شدت گرفته که ایالات متحده آمریکا در حال ساخت یک کنسولگری بزرگ در اقلیم کردستان عراق است. روسیه نیز خواهان ایجاد روابط با اقلیم کردستان در بخش انرژی است و در عین حال، روابط نزدیکی با ترکیه دارد و می‌خواهد با ترکیه، ایران و سوریه همکاری کند. مسکو این اعتقاد را دارد که اگر بتواند آمریکا را در عراق و سوریه تضعیف کند، می‌تواند در این گذرگاه راهبردی به پیروزی بزرگی دست یابد. این پیروزی تاکنون برای روسیه محقق نشده است، اما مسکو آرام‌آرام به سوی اهدافش پیش می‌رود. از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، بیش از ۳۰ سال است که مسکو روی این هدف کار می‌کند. بر همین اساس باید توجه داشت که اهداف سفر لاوروف صرفا محدود به بیانیه‌های رسمی نمی‌شود؛ مسکو تاریخ را از حفظ است و امیدوار است به جایگاه خود در دهه ۱۹۸۰ عراق بازگردد. اشاره خبرگزاری حکومتی تاس روسیه به سوریه در گزارش خود نیز تصادفی نیست. اخیرا این خبرگزاری مقاله‌ای منتشر کرد که در آن، به تنش‌های میان اسرائیل و روسیه در مورد مسائل مختلف از جمله خاورمیانه و اوکراین پرداخته بود.

بر اساس این گزارش، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در مصاحبه با یک شبکه تلویزیونی فرانسه گفت که اسرائیل خواستار رویارویی با روسیه و وقوع حوادثی میان هواپیماهای نظامی روسیه و اسرائیل در آسمان سوریه نیست.

اما رسانه‌های دولتی روسیه چند روز بعد اعلام کردند که نتانیاهو در این مصاحبه گفته است که «سازش برای اسرائیل رضایت‌بخش است و در روابط با ولادیمیر پوتین، نقض منافع مسکو مشاهده نمی‌شود». هدف مسکو این است که نشان دهد در سوریه و عراق به آنچه می‌خواهد، می‌رسد. سوریه کشوری است که مشتری تاریخی روسیه بوده و در سال ۲۰۱۵ هم مسکو برای حمایت از حکومت دمشق، در جنگ داخلی سوریه مداخله کرد.

از آن زمان، روسیه درگیری در سوریه را کنار گذاشته و در عین حال با ایران و ترکیه نیز مذاکره کرده است. هدف روسیه بازگرداندن روابط ترکیه و سوریه به حالت عادی و هدف بعدی‌اش خروج آمریکا از سوریه است و سپس خواهان همکاری با همسایگان عراق برای بیرون‌راندن آمریکا از این کشور است. سفر لاوروف به عراق را باید در همین چارچوب بررسی کرد.