چهره‌ها به صحنه برمی‌گردند؟

 دو، سه سال گذشته روزهای خوبی برای تئاتر کشورمان نبود. این تحلیل کارشناسان از میزان استقبال مردم از نمایش‌های روی صحنه طی سال‌ها و ماه‌های اخیر است. همه‌گیری کرونا و به دنبال آن شرایط اقتصادی و ناآرامی‌های اخیر، دلیل دوری مخاطب از سالن‌های نمایش عنوان می‌شود. اجراهای نیمه‌کاره گروه‌های نمایشی طی ماه‌های اخیر هم از دیگر اتفاقاتی بود که بسیاری از مجموعه‌ها و تماشاخانه‌ها را متحمل ضرر بزرگی کرد.

تماشاگر تئاتر، مشتاق دیدن نمایش‌های روی صحنه است

سید‌محمد‌جواد‌ طاهری، مدیر مجموعه تئاتر شهر، درباره اتفاقات اخیر که منجر به کم‌رونقی سالن‌های نمایش شد، به «شرق» گفت: «طی سال‌های اخیر مجموعه‌ای از اتفاقات باعث شد هنر تئاتر، موسیقی و سینما تحت تأثیر قرار بگیرد و با رکودی مواجه شوند. در این میان گروه‌های تئاتری از لحاظ اقتصادی و اعتبار جذب مخاطب که طی سال‌ها تلاش به آن رسیده بودند و سعی کردند مخاطبانشان را به سالن‌های تئاتر بیاورند هم با مانعی روبه‌رو شدند. چرایی این اتفاق وجوه گوناگونی دارد. اما به عنوان یک کارشناس می‌توانم صریح اعلام کنم که در این میان دوستان هنرمند هم دچار خطاهایی شدند. معتقدم هنر تئاتر و اجراها تحت هر شرایطی نباید تعطیل شود تا سالن‌های تئاتر خالی بماند. اگر این چرخه متوقف شود، به‌حرکت‌درآوردن مجدد آن کار بسیار سختی است و اتفاق خوبی نیست».

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «با تمام فراز و نشیب‌هایی که طی چند ماه گذشته تجربه کردیم، در جشنواره تئاتر فجر فرصتی ایجاد شد و برای یک‌سری از هنرمندان که شاید در این سال‌ها فرصت حضور در جشنواره‌های فجر را نداشتند، فضای مطلوبی پیش آمد. اما ناگفته نماند که کیفیت آثار ارائه‌شده در بحث کمی و اجراهای جشنواره، مطلوب نبود. با این حال جشنواره خوبی را پشت سر گذاشتیم».

طاهری یکی از مواردی را که می‌تواند بار دیگر باعث رونق‌بخشی به سالن‌های نمایش شود، بازگشت هنرمندان تئاتر به صحنه دانست و افزود: «انتظار می‌رود مثل گذشته هنرمندان تئاتر حضور فعال و خوبی در صحنه‌ها و سالن‌های تئاتر داشته باشند تا سالن‌ها هم زنده شوند و این مهم فقط با همکاری هنرمندان این عرصه ممکن می‌شود».

او ادامه داد: «در حال حاضر اجراهای به نسبت باکیفیتی را در سالن‌های تئاتر شهر می‌بینم و حتی در سالن‌های خصوصی مثل «شهرزاد» نمایش خانم گلاب آدینه اجرا می‌رود و سالن‌های دیگر هم به مرور راه می‌افتد».

طاهری درباره کیفیت آثاری که این روزها روی صحنه می‌رود نیز گفت: «به لحاظ کیفیت، آثار قابل قبولی روی صحنه می‌روند. نمایش‌هایی که در مجموعه تئاتر شهر اجرا می‌شود، با اینکه مخاطب کمتری نسبت به سابق دارند اما وضعیت مطلوبی دارند. یکی از دلایلی که سالن‌های ما نسبت به قبل به لحاظ تعداد مخاطب تغییراتی داشتند، عدم دسترسی برای تبلیغات آثار است. چراکه با وجود محدودیت‌های اینترنت، مخاطب تئاتر کمتر از اجراهایی که روی صحنه هست باخبر می‌شود. بیراه نیست اگر بگویم که طی سال‌های اخیر فعالیت‌های مجازی طیف گسترده‌ای از مخاطبان را متوجه نمایش‌های روی صحنه می‌کرد و مردم هم به این شکل از اطلاع‌رسانی عادت کرده بودند و الان در غیاب این شکل از تبلیغات، اطلاع‌رسانی به‌صورت جامع و کامل به مخاطبان تئاتر و جامعه هدف منتقل نمی‌شود. امیدوارم هرچه‌زودتر این موضوع برطرف شود، چراکه در این مدت شاهد بودیم همچنان تماشاگر تئاتر، مشتاق دیدن نمایش‌های روی صحنه است؛ اما همان‌طورکه پیش‌تر گفتم به دلیل عدم اطلاع‌رسانی درست و بعد نبود تنوع لازم در نمایش‌های روی صحنه که با سلیقه و ذائقه تماشاگر همسو باشد، شاهد استقبال چشمگیر از سمت مخاطبان نیستیم. این موضوع دست‌کم در سالن‌های دولتی چشمگیرتر است».

طاهری همچنین سال آینده را برای گروه‌های نمایشی امیدوارکننده توصیف کرد: «تصور می‌کنم در سال آینده چرخه تئاتر مجدد به مسیر قبلی برمی‌گردد. مقصودم این نیست که به زودی شاهد سالن‌هایی با حداکثر ظرفیت باشیم. انتظار ما هم این نیست. قطعا نمی‌توانیم سالن‌های تئاتر را همان‌طورکه پنج ماه پیش بودند در نظر بگیریم. باید بپذیریم که یک شوک به فضای تئاتری کشور وارد شد و زمان نیاز داریم تا کمی شرایط آرام‌تر شود. فکر می‌کنم پایان نیمه اول سال 1402 این اتفاق خواهد افتاد و باز هم سالن‌های نمایش را پرمخاطب خواهیم دید». او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «جای خوشحالی دارد، با فراخوانی که در تئاتر شهر برای پذیرش متونی که در سال 1402 قابل اجرا هستند، داده شده شاهد این هستیم که بسیاری از هنرمندان تقاضای اجرا برای سال آینده را دارند».

طاهری در پاسخ به این پرسش که در سال آینده چه چهره‌ها و گروه‌های نمایشی در این مجموعه روی صحنه خواهند رفت؟ گفت: «در حال حاضر به جهت اینکه بررسی نهایی انجام نشده است، اسم افراد و چهره‌ها را مطرح نمی‌کنم. باید فرصتی داد تا پایان اسفندماه دوستان به طور کامل به جمع‌بندی در رابطه با نمایش‌های منتخب برای اجرا در سال 1402 برسند و بعد اسامی و گروه‌ها را به طور کامل اعلام می‌کنیم. باید تأکید کنم که 60 درصد ظرفیت مجموعه تئاتر شهر مختص گروه‌های متقاضی در فراخوان است و 40 درصد ظرفیت این مجموعه قطعا به کارگردان‌های فرهیخته و شاخصی پیشنهاد می‌شود تا در سال آینده در مجموعه تئاتر شهر اجرا داشته باشند».

سعی کردیم چراغ سالن تئاتر را روشن نگه داریم

داود نامور، مدیر عمارت نوفل‌لوشاتو نیز درباره اسقبال مخاطبان طی چند ماه گذشته از نمایش‌های روی صحنه به «شرق» گفت: «طی سه، چهار ماه گذشته اتفاقات بسیاری را از سر گذراندیم و معتقدم تنها صنفی که مظلوم واقع شدند، اهالی هنر بودند. در این میان شرایط تئاتر بحرانی‌تر بود، چراکه اساسا ارتباط بی‌واسطه‌تری با مخاطب دارد. در این مدت سعی کردیم چراغ سالن تئاتر را روشن نگه داریم، هرچند برخی به این جمله نقد دارند که اصلا چراغی روشن نیست. من معتقدم این چراغ با اینکه کم‌سو است، اما همچنان نور دارد و به حیاتش ادامه می‌دهد. مجموعه «نوفل‌لوشاتو» در بحرانی‌ترین شرایط اجتماعی کشور هم توانست برنامه و استراتژی خودش را داشته باشد. در این مدت هیچ گروهی را تحت فشار نگذاشتیم که اجرا بروند یا بالعکس. این تعامل وجود داشت که طی گفت‌وگو ابعاد مختلف کار بررسی شد و طبق آن برنامه‌ریزی برای اجرا صورت گرفت. حتی این گزینه برای گروه‌های نمایشی وجود داشت که سال آینده اجرا بروند که بعد از صحبت‌ها و حمایت‌های ما، بسیاری از آنها اعلام کردند که آمادگی اجرا را دارند. با این شرایط در مهر، آبان و آذر اجراهای مختلفی داشتیم و اتفاقا یک‌سری از اجراهای ما حتی در فهرست پرفروش‌ترین‌ها بود. در این مدت سعی کردیم گروه‌های نمایشی را حمایت کنیم؛ مثلا اگر گروهی باید بابت اجاره سالن هزینه‌ای می‌داد، مبلغی دریافت نکردیم و از فروششان هم تا 70 درصد تقدیمشان کردیم. این تعامل از سمت ما به این دلیل بود که گروه‌هایی در شرایط نامناسب اقتصادی و اجتماعی، جان‌فدایی کردند و پای حرفشان ایستادند و اثرشان را روی صحنه بردند».

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «گروه‌هایی که در این مدت اجرا داشتند، حرف‌هایشان را روی صحنه زدند. حتی اگر انتقاد و اعتراضی هم بود، روی صحنه بیان شد. این شیوه و رفتار قطعا از چشم ما هم دور نماند و قدردان آنها هستیم. هیچ‌گاه این هنرمندان و گروه‌های تئاتری را فراموش نمی‌کنم و همیشه مسیر اجرارفتن در این مجموعه برای آنها باز است». نامور ادامه داد: «طبیعی است که نباید انتظار داشته باشیم همه چیز شکل سابق را داشته باشد. استقبال تماشاگران از سالن‌های تئاتر هم مثل سابق نیست. در این میان نباید بحث معیشت و اقتصاد مردم را فراموش کنیم که در این شرایط هزینه دیدن تئاتر توسط یک خانواده مبلغ قابل توجهی می‌شود. طبیعی است که مخاطبان تئاتر مثل گذشته نیستند و در این میان بچه‌های تئاتر از آثار یکدیگر در سالن‌ها حمایت می‌کنند».

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «نباید اجازه دهیم که تئاتر از بین برود. طبیعی است که من به عنوان مدیر یک مجموعه خصوصی مشکلات بسیاری را متحمل شده و می‌شوم ولی با این همه باید تا جایی که ممکن است برای این شرایط تدبیر کنیم و تصمیم‌های درست بگیریم. متأسفم که بخش خصوصی هیچ‌وقت دیده و حمایت نمی‌شود و انتقادی که از مدیر کل اداره هنرهای نمایشی دارم این است که در این مدت هیچ حمایتی از بخش خصوصی، به‌ویژه بخش ما نشده است و فکر نمی‌کنم در آینده هم اتفاق ویژه‌ای بیفتد. امیدوارم مدیریت جدید دکتر نظری، نگاه ویژه‌تری به این بخش داشته باشد و اصلاحاتی انجام دهد و کمی به بخش خصوصی بها بدهد. توجه به این بخش، صرفا نگاه به سالن نیست، بلکه بهادادن به گروه‌هایی است که در مجموعه‌های ما اجرا می‌روند. باید از آنها حمایت‌های مالی درستی انجام شود. در حال حاضر مجموعه‌های دولتی انگشت‌شماری داریم. تئاتر شهر و ایرانشهر که نیمه‌دولتی است  و دیگری سنگلج است.

در این مجموعه‌ها بیش از 50، 60 کارمند کار می‌کنند و حقوقشان را ماهانه دریافت می‌کنند و به نسبت مجموعه‌های خصوصی ضرر کمتری متحمل می‌شوند. در مقابل بخش خصوصی به لحاظ مالی آسیب بیشتری می‌بیند. پرداخت به‌موقع حقوق کارمندان و کارگران بخشی از مشکلات ماست که باید از خود مجموعه تأمین شود. مهم‌تر اینکه اعتقاد و باور ما این است که نباید کارمان را تعطیل کنیم و باید ادامه دهیم تا به مقصد برسیم». نامور ادامه داد: «هم‌اکنون دو، سه اجرا در مجموعه داریم که از استقبال مخاطبان راضی هستیم و امیدوارم در سال آینده اتفاق‌های بهتری را تجربه کنیم. تا تیرماه سال آینده تکلیف یک‌‌سری از گروه‌های نمایشی مشخص شده و قراردادها بسته شده و بیش از 12 اجرا در نظر گرفته شده است. به‌زودی تمرین‌ها و باز‌بینی‌ها انجام خواهد شد. باید امیدوار بود و حرکت کرد و با حمایت‌های دولت می‌توان انتظار داشت به نسبت امسال در 1402 شرایط بهتری را در زمینه استقبال مخاطب از نمایش‌های  روی صحنه تجربه کنیم».