ثبت جهانی ماسوله عقب افتاد
دیروز خبر رسید که پرونده ثبت جهانی ماسوله برگشت خورده است. در‌واقع ثبت جهانی «منظر فرهنگی ماسوله» در اجلاس یونسکو با مخالفت شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) رد و به زمان دیگری موکول شد.
شرق: دیروز خبر رسید که پرونده ثبت جهانی ماسوله برگشت خورده است. در‌واقع ثبت جهانی «منظر فرهنگی ماسوله» در اجلاس یونسکو با مخالفت شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) رد و به زمان دیگری موکول شد.
ماسوله شهری است رنگارنگ در استان گیلان، از توابع بخش سردار جنگل شهرستان فومن. اغلب طالشی‌ها در این شهر ساکن هستند و این شهر در منطقه جنوب غربی استان گیلان و در فاصله ۳۶کیلومتری شهر فومن و ۶۰کیلومتری شهر رشت واقع شده است.
راه قدیمی ماسوله به خلخال که در گذشته شاهراه ارتباطی گیلان و آذربایجان بوده است، به منظور حفاظت از محیط زیست، طبیعت بکر و میراث معنوی ماسوله و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و دخل و تصرف، با دخالت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و سازمان حفاظت از محیط زیست و پایگاه میراث فرهنگی ماسوله در چندین دهه گذشته از سمت استان گیلان حفاظت شده است.
سال‌ها پیش و در سال ۱۳۵۴ این شهر در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسیده است. ماسوله تاریخ عجیبی دارد. وقتی جاده ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان را میساختند و همچنین در قحطی سال ۱۳۲۰ و در حوادث بعد از آن، بیشتر جمعیتش را از دست داد؛ اما پس از ثبت ماسوله به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی محافظت از این شهر بیشتر شد.
اجازه ساخت‌وساز و توسعه شهر توسط شهرداری ماسوله، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور داده نشد و مجموعه شهر تاریخی تقریبا به همان صورت قدیمی و تاریخی مورد حفاظت قرار گرفت. حالا هم این شهر در برابر مسائلی مانند ریزش سنگ، سیل، رانش زمین، زمین‌لرزه، تصرف به منظور توسعه عمرانی و انسانی و تخریب و... حفاظت می‌شود و تاکنون هم در نوبت انتظار برای ثبت به عنوان میراث جهانی برای حفاظت بیشتر قرار داشت. اما بخت با ماسوله یار نبود. ایکوموس خبر داده که پرونده ماسوله برای ثبت جهانی نقص‌هایی دارد و به ایران فرصت دیگری داده شد تا این نقص‌ها برطرف شود. ایکوموس مؤسسه‌ای فرهنگی است که با نیت پاسداشت هویت ملی از طریق ترویج شناخت ارزش‌های نهفته در بناها و محوطه‌های تاریخی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مظاهر فرهنگی شکل گرفته است. خبرگزاری صداوسیما اعلام کرده در جریان بررسی این پرونده، رسول وطن‌دوست، نماینده میراث فرهنگی ایران در یونسکو، در دفاع از این پرونده از ایکوموس دعوت کرد به ایران و ماسوله سفر کند و مدارک و مستندات را از نزدیک مشاهده کند.
وطن‌دوست گفته است: «ایران مدارک زیادی فرستاده است و پیش از این هم ایکوموس رضایت خود را از مدیریت و حفاظت ماسوله اعلام کرده بود».
منظر فرهنگی ماسوله از سال ۲۰۰۷ میلادی در «فهرست در انتظار» میراث جهانی یونسکو قرار داشت و با اقدامات صورت‌گرفته برای استاندارد‌سازی این شهر در سال‌های اخیر، پرونده پیشنهادی «منظر فرهنگی ماسوله» در سال ۱۴۰۰ به دبیرخانه مرکز میراث جهانی یونسکو فرستاده شد تا در اجلاس ۲۰۲۳ بررسی شود.
در تابستان ۱۴۰۱ هم شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس)، ارزیابی میدانی پرونده ماسوله را انجام داد و نظر مثبت ارزیابی‌ها اعلام شد.
البته سال گذشته هم اعلام شده بود که برای ثبت منظر فرهنگی ماسوله در یونسکو موانعی از‌جمله پراکندگی کابل‌های برق و مخابرات، وضعیت ساختمان نیمه‌کاره خانه معلم، مدیریت فضای مزار شهدای گمنام، ساماندهی اقامتگاه‌ها و کیوسک‌های بین‌راهی، ایجاد پارکینگ و مدیریت بار ترافیک و تصفیه‌خانه فاضلاب ماسوله وجود دارد که باید برطرف می‌شدند. اما همان موقع متولیان گیلان اعلام کرده‌اند اقداماتی را در‌این‌باره هم‌زمان با سفر کارشناسان یونسکو انجام داده‌اند و برای برخی از آنها طرح‌های بلندمدت در نظر گرفته‌اند.
همان موقع ولی جهانی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی درباره روند ارزیابی کارشناسان یونسکو هم‌زمان با پایان کار آنها در ماسوله، به ایسنا گفته بود: «آنها از شهر ماسوله، خانه‌های تاریخی، موزه‌ها و ییلاقات آن بازدید کردند و همچنین مسیرهای پشت و غیرقابل دسترس ماسوله را با بالگرد دیدند، از آبشار «خربو» و امامزاده‌های ماسوله نیز بازدید داشتند. در این بازدید چند‌روزه نشست‌های تخصصی نیز با سمن‌ها، شهرداری و مردم ماسوله داشتند. همچنین از مناطق دامداری دیدن و با مردم آن صحبت کردند؛ چراکه بحث ثبت منظر فرهنگی ماسوله مطرح است». جهانی هم تأکید کرده بود که ماسوله دیگر آشفتگی منظری ندارد و تمام آن حل شده است؛ «تمام موانع از‌جمله پراکندگی کابل‌های برق و ساختمان نیمه‌کاره که برای ثبت منظر فرهنگی ماسوله در فهرست آثار جهانی وجود داشت، برطرف شده است». او به نتیجه بازدید ارزیاب‌های یونسکو هم اشاره کرده بود: «درباره ثبت جهانی ماسوله نمی‌توانیم اظهارنظر کنیم و باید منتظر گزارش نهایی ارزیاب‌ها باشیم، اما آنچه به نظر ما رسید این بود که بازدید آنها از ماسوله رضایت‌بخش بود. همچنین ارزیاب‌ها با فرماندار و شورای شهر درباره مدیریت، ساماندهی و نحوه پاسخ‌گویی به استعلامات نیز صحبت‌هایی داشتند، اما روی هم رفته بازدید خوبی بود». با تمام این اوصاف و با وجود مثبت اعلام‌شدن ارزیابی‌های اولیه، در شهریورماه ۱۴۰۲ و چند هفته پیش از آغاز چهل‌‌و‌پنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو، گزارشی منسوب به شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس)، بازوی مشورتی یونسکو در پرونده‌های ثبت جهانی میراث فرهنگی منتشر شد که نوشته بود ماسوله ظرفیت ثبت جهانی دارد، اما پرونده تدوین‌شده آن که دو سال پیش به یونسکو تحویل داده شد، ایرادات اساسی دارد و به همین علت ایکوموس درخواست رد پرونده ثبت جهانی ماسوله را داد.
ناگفته نماند که هشتم شهریور هم مصطفی پورعلی، مدیرکل پیشین ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مطرح کرده بود: «شائبه‌های مطرح‌شده درباره نظر ایکوموس راجع به پرونده ماسوله، به ابهاماتی برمی‌گردد که ایکوموس علی‌الظاهر به دلیل نبود امکان ارتباط کامل با کارشناسان تهیه‌کننده پرونده وارد کرده است. بدیهی است این موضوع نگرانی‌هایی را برای طرح موضوع ثبت جهانی ماسوله در کمیته میراث جهانی فراهم می‌کرد؛ از این‌رو در ماه گذشته، هیئتی از کارشناسان متخصص در حوزه ثبت جهانی از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به یونسکو اعزام شدند و رایزنی‌های لازم در راستای بازتبیین ارزش‌های منظر فرهنگی ماسوله و رفع ابهامات مطرح‌شده با اعضای کمیته میراث جهانی به انجام رسید».
اما به نظر می‌رسد این بررسی‌ها و رایزنی‌ها راه به جایی نبرده است؛ چون دیروز اعلام شد قرار است ایران با رفع نواقص، دوباره ثبت جهانی «منظر فرهنگی ماسوله» را به نشست‌های بعدی کمیته میراث جهانی یونسکو بفرستد تا درباره آن تصمیم‌گیری شود.
