توافق در میانه بحران؟!

‌عبدالرحمن فتح‌الهی: در شرایطی که منطقه انتظار پاسخ احتمالی تهران به حمله اسرائیل را دارد، العربیه مدعی شد که تهران و واشنگتن بر سر تشدیدنشدن تنش توافق کردند. این شبکه سعودی ادعا کرد مقامات آمریکایی‌ رسما تأیید کردند پس از حمله اسرائیل، پیامی را با این محتوا برای ایران ارسال کردند که آمریکا هیچ ارتباطی با این حمله ندارد. طبق نوشته العربیه، آمریکا علاوه‌بر‌این گشودن کانال ارتباطی با ایران را ضروری می‌داند تا از این طریق، نسبت به تشدیدنشدن تنش و در معرض خطر قرار‌نگرفتن آمریکایی‌های مستقر در منطقه، اطمینان حاصل شود. هم‌زمان با این گزارش العربیه، متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز چهارشنبه گذشته اعلام کرد واشنگتن به تهران پیام داده است که در حمله به کنسولگری این کشور (ایران) در دمشق سوریه، «هیچ نقشی» نداشته و تهران نباید «از این حمله به‌عنوان بهانه‌ای برای حمله به نیروها و پایگاه‌های آمریکایی استفاده کند». میلر این مطلب را در پاسخ به سؤال خبرنگاری بیان کرد که از او پرسید فکر می‌کنید ایران چگونه به پیام آمریکا درباره حمله به تأسیسات خود در دمشق پاسخ داده است؛ زیرا مقامات ایرانی همچنان تهدید به اقدام تلافی‌جویانه می‌کنند؟

در حالی العربیه این ادعا را مطرح کرده که یک مقام وزارت دفاع آمریکا به نیویورک تایمز اعلام کرد که پس از حمله دمشق، نیرو‌های آمریکایی مستقر در جنوب شرق سوریه یک حمله پهپادی را خنثی کردند. این مقام آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، افزود مشخص نیست که آیا هدف این پهپاد نیرو‌های آمریکایی بوده‌اند یا نه. اگر هدف آمریکایی‌ها بوده باشند، این اولین حمله نیرو‌های شبه‌نظامی به نیرو‌های آمریکایی در عراق یا سوریه در طی حدود دو ماه گذشته بوده است. به گفته او این حمله هیچ‌گونه تلفات جانی و مالی در پی نداشته است. این مقام وزارت دفاع آمریکا افزود حمله دیگری پس از آن گزارش نشده، اما مقام‌های پنتاگون از نزدیک در حال رصد وضعیت منطقه هستند.

هشدار تل‌آویو

به موازات این اتفاق، مقامات اسرائیلی هم به آکسیوس گفته‌اند تل‌آویو به واشنگتن اطلاع داده است اگر ایران به تلافی حمله دمشق در اوایل این هفته، از خاک خود حمله‌ای را انجام دهد، پاسخ قوی اسرائیل را به دنبال خواهد داشت و درگیری کنونی را به سطح دیگری می‌برد. به نوشته انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است که مقامات اسرائیلی ادعا می‌کنند اطلاعاتی در اختیار دارند که نشان می‌دهد ایران ممکن است با استفاده از موشک‌های بالستیک دوربرد، موشک‌های کروز یا هواپیماهای بدون سرنشین از خاک خود به اسرائیل حمله کند. این موضوع در جریان تماس تلفنی یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل و لوید آستین، وزیر دفاع ایالات متحده، به تفصیل مورد بحث قرار گرفت.

هم‌زمان با آماده‌شدن اسرائیل برای حمله احتمالی ایران، «جی‌پی‌اس‌»ها هم دچار اختلال شد. به باور ناظران هدف از این اقدام پیشگیرانه، ایجاد اختلال در پهپادها یا موشک‌های مجهز به جی‌پی‌اس بود که از سوی ایران یا نیروهای دیگر شلیک می‌شود. هر‌چند ماه‌هاست که ارتش اسرائیل در حال ایجاد اختلال در سیگنال‌های ناوبری در شمال اسرائیل و شهر بندری ایلات در دریای سرخ است. هر دو مورد هدف حملات موشکی و پهپادی گروه‌های مسلح در لبنان و یمن قرار گرفته‌اند. البته ایالات متحده و مقامات اسرائیلی به آکسیوس گفتند این دو درباره چگونگی هماهنگی بهتر و آماده‌شدن برای سناریوهای تشدید تنش در نتیجه اقدام تلافی‌جویانه ایران گفت‌وگو کرده‌اند. تا به اکنون کاخ سفید و پنتاگون از اظهارنظر امتناع و هم‌زمان، ارتش اسرائیل و دفتر نتانیاهو نیز از اظهارنظر خودداری کردند. باوجوداین مقامات آمریکایی ادعا می‌کنند اسرائیل حمله خود به سوریه را با دولت بایدن هماهنگ نکرده است و اسرائیل به ایالات متحده یک اطلاعیه کلی داده؛ آن‌هم زمانی که جت‌های اسرائیلی در پرواز بودند و بدون ارائه جزئیات درباره هدف. ارتش اسرائیل روز چهارشنبه گفت که سیستم‌های دفاع هوایی خود را تقویت کرده و نیرو‌های ذخیره را فراخوانده است؛ چراکه این دولت خود را برای پاسخ بالقوه ایران به حمله اوایل هفته گذشته در سوریه که در آن چندین مقام عالی‌رتبه نظامی ایران کشته شدند، آماده می‌کند.

بهترین سناریو؟

ذیل این گزارش‌های ضد‌و‌نقیض رسانه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای همایون ناصریان در گفت‌وگو با «شرق» معتقد است که به دلیل نگرانی از پاسخ احتمالی تهران و همچنین شدت، وسعت و نوع این پاسخ احتمالی، اکنون سناریوها، گزاره‌ها و گمانه‌های متعدد، متفاوت و حتی متضادی از طرف کارشناسان، تحلیلگران و رسانه‌ها مطرح می‌شوند که می‌تواند نزدیک به واقعیت باشد یا قرابتی با تحولات میدانی و سیاسی نداشته باشد. به گفته این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، اکنون در دسترس‌ترین سناریو برای تهران استفاده از ظرفیت گروه‌های مسلح منطقه‌ای در راستای موازنه قوا و موازنه تهدید با اسرائیل است که می‌تواند بیشترین سود و درعین‌حال کمترین هزینه را برای تهران به دنبال داشته باشد؛ چراکه از نگاه ناصریان ورود مستقیم ایران به درگیری با اسرائیل قطعا معادلات را پیچیده‌تر خواهد کرد و مهم‌‌تر از آن، خسارات هنگفتی را هم به دنبال خواهد داشت.

در همین راستا علاوه بر خبر رسانه‌های سوری که از ورود محموله‌های پهپادی ایران به غرب دیرالزور خبر داده‌اند، اکونومیست هم در تحلیلی مدعی شد که «ایران همواره ترجیح می‌دهد از طریق دیگران در نبردها شرکت کند؛ کمااینکه شب قبل از حمله به سفارت، یک حمله پهپادی از عراق به سمت یک پایگاه نیروی دریایی اسرائیل در شهر ایلات در جنوب اسرائیل انجام گرفت. ائتلافی از شبه‌نظامیان حامی ایران مسئولیت حمله را بر ‌عهده گرفتند. اکنون ممکن است ایران با انجام حملات بیشتری از این جنس موافقت کند».

به گفته این نشریه «هرچند آمریکا به‌صراحت اعلام کرده که دخالتی در این حمله نداشته است، اما ظاهرا ایرانی‌ها قانع نشده‌اند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، یک روز پس از حمله گفت: «آمریکا باید پاسخ‌گو باشد». علی شمخانی، مشاور رهبر ایران نیز گفته که آمریکایی‌ها مسئولیت مستقیم این حمله را بر عهده دارند. چند ساعت پس از حمله به سفارت، نیروهای آمریکایی یک پهپاد مهاجم را که در نزدیکی پایگاه آمریکایی التنف، در شرق سوریه پرواز می‌کرد، ساقط کردند. مقام‌های آمریکایی مطمئن نیستند که آیا این پهپاد قصد داشته پایگاه را هدف قرار دهد یا نه. با این حال این اولین حادثه این‌چنینی از اوایل ماه فوریه به شمار می‌رود».

اکونومیست تحلیل خود را این‌گونه ادامه می‌دهد: «اسرائیل در حال انجام یک بازی خطرناک در سوریه است. تل‌آویو فکر می‌کند موقعیت کم‌نظیری برای ضربه‌زدن به نیروهای نیابتی ایران در منطقه به دست آورده و اینکه ایران بیش از حد نگران یک جنگ گسترده است که بتواند این اقدامات را به شکل درخور ‌توجهی تلافی کند. تاکنون این قمار خطرناک درست از آب درآمده است، اما عملکرد گذشته تضمینی برای به بار آمدن نتایج مشابه در آینده نیست. اگر اسرائیل بیش از حد در این بازی پیش برود، منطقه ممکن است خود را درگیر یک جنگ هولناک‌تر ببیند».

البته بر‌خلاف ارزیابی تحلیل ناصری و نیز آنچه اکونومیست گفته، کانال ۱۲ اسرائیل درباره گمانه‌زنی‌ها در مورد نحوه تلافی تهران، به این احتمال اشاره کرد که ایران ممکن است با پرتاب مستقیم موشک از خاک خود و نه از طریق گروه‌های نیابتی خود پاسخ دهد. در همین راستا آموس یادلین، رئیس سابق اطلاعات ارتش اسرائیل، به این شبکه گفت: «من تعجب نخواهم کرد اگر ایران مستقیما به سمت اسرائیل شلیک کند». با توجه به این موضوع، گزارش‌های رسانه‌های عبری‌زبان می‌گویند که تصمیم برای تقویت پدافند هوایی و فراخوانی نیرو‌ها پس از ارزیابی تهدید اتخاذ شده است.

ناصریان در ادامه تحلیل خود به «شرق» گزارش ادعایی العربیه، توافق نانوشته و چراغ خاموش جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا درباره عدم تصاعد تنش پس از عملیات حمله هوایی اسرائیل به بخش کنسولی سفارت ایران در دمشق را چندان جدی نمی‌داند و بر این باور است که در وضعیت کنونی اگرچه تهران و واشنگتن پس از وقوع عملیات طوفان ‌الاقصی تمایلی برای افزایش تنش و درگیری گسترده در منطقه خاورمیانه نداشتند و این به‌عنوان یک نقطه مشترک در رفتار و کنش‌ورزی ایران و آمریکا نمود پیدا کرده بود، اما به گفته این مفسر حوزه سیاست خارجی، اشتراک نظر تهران و واشنگتن لزوما به یک توافق، حتی توافق چراغ خاموش و پشت پرده منجر نخواهد شد. از دید این تحلیلگر اکنون مجموعه‌ای از بازیگران خرد و همچنین معادلات احتمالی وجود دارد که حتی در صورت صحت توافق ایران و آمریکا می‌تواند آن را بر‌ هم بزند.

فریدون عطار هم همسو با گفته‌های ناصریان، ادعای العربیه درباره توافق ایران و آمریکا برای عدم تصاعد تنش پس از عملیات اسرائیل را نزدیک به واقعیت نمی‌داند و در گفت‌وگوی خود با «شرق» متذکر می‌شود که اکنون زمینه و احتمال وقوع هرگونه پاسخ و واکنشی از سوی تهران وجود دارد؛ چرا‌که به باور او تحولات در عالم سیاست و به‌ویژه در منطقه خاورمیانه پیش‌بینی‌ناپذیر است. بنابراین عطار تأکید دارد به همان اندازه که می‌توان شانسی برای احتمال پاسخ مستقیم ایران به اسرائیل را مطرح کرد، دلایل، شواهد و تحلیل‌های متعددی هم وجود دارند که در شرایط کنونی، تهران تمایلی برای درگیری مستقیم با اسرائیل نداشته و پاسخ مدنظر او در رفتار گروه‌های نیابتی وجود خواهد داشت.