عدم تعطیلی بانک‌ها، نقض غرض
مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی که در تأیید و تصویب لایحه تقدیمی دولت درخصوص تعطیلی شنبه‌ها در نظام اداری کشور بوده است، استثنائاتی دارد که شامل عدم تعطیلی دستگاه‌های اداری خدمت‌رسان ازجمله بانک‌هاست.
علی بختیاری
مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی که در تأیید و تصویب لایحه تقدیمی دولت درخصوص تعطیلی شنبه‌ها در نظام اداری کشور بوده است، استثنائاتی دارد که شامل عدم تعطیلی دستگاه‌های اداری خدمت‌رسان ازجمله بانک‌هاست. بر همین اساس این نوشتار در پی نشان‌دادن برخی از آسیب‌هایی است که با عدم تعطیلی بانک‌ها سبب بروز هزینه‌هایی به شبکه بانکی و در نهایت خود دولت خواهد شد. اگر به تاریخچه پیدایش سیستم بانکی نگاهی گذرا داشته باشیم، سیر تحول فرایندهای کاری در این سیستم کاملا مشهود و ارتقا‌یافته است. به نوعی که شاید به جرئت بتوان گفت پیشرفتی که در شبکه بانکی در این دهه‌ها صورت گرفته است، قابل قیاس با سایر سیستم‌های اداری ایران نیست. این توسعه توانسته است در زیرساخت‌ها و روساخت‌ها تغییرات چشمگیری را رقم بزند؛ به قسمی که اگر عمر بانکداری در ایران را صد سال یا کمی بیشتر بدانیم، در این دو دهه شاهد تحولات بزرگی در صنعت بانکداری هستیم که توانسته است در حوزه نرمافزاری رشد درخور توجهی داشته باشد. در‌واقع بانکداری با عزیمت از بانکداری سنتی به بانکداری مدرن، به کمک بستر نت توانسته است حجم بسیار بالایی از خدمات متنوع را به سبد نیازهای مشتریان افزوده و ارائه دهد. به خاطر بیاورید دوره‌ای را که برای انتقال وجه از حسابی به حساب شخصی دیگر در شهری دیگر باید دو تا سه روز، آن‌‌هم با استفاده از ابزار حواله تلفنی، زمان سپری می‌شد تا وجه مورد نظر به حساب مقصد منتقل شود. حجم بالای تبادل اسکناس در معاملات و نقل و انتقال فیزیکی وجه در عمده معاملات شاخصه‌هایی مشهود در شبکه بانکی آن دوره ایران بود. آسیب‌هایی همچون ریسک‌های عملیاتی، مثل اشتباهات کاربری به دلیل دخیل‌بودن بیش از حد عامل انسانی در فرایندها یا افزایش جعل و تقلب، همه و همه مواردی بود که بانکداری سنتی را به چالش کشانده بود. اما با سپری‌شدن زمانی کمتر از دو دهه از این رویداد، با تکیه بر بانکداری الکترونیک، تمامی ساختارهای سنتی به هم ریخت؛ به شکلی که امروزه در کوتاه‌ترین زمان ممکن به مدد بانکداری الکترونیک می‌توان هر وجهی را از حسابی به حسابی دیگر جابه‌جا کرد و این خود مرهون توسعه بانکداری در زمینه‌های ارتباطی جهت رفاه حال مردم در انجام امور معاملاتی ذیل بازار پول است. در حقیقت چشم‌اندازی که برای بانکداری نوین تعریف می‌شود، همگام با توسعه شبکه بانکی در دنیا، رسیدن به کانال بانکداری دیجیتال است که امروزه در زمره بحث‌های روز‌آمد در بازار پول دنیاست. ایران نیز به واسطه توسعه روزافزون صنعت بانکداری، قطعا در پی رسیدن به این مهم است. استفاده از ابزارهای الکترونیکی همچون برنامه‌های نرمافزاری و اپلیکیشن‌های مرتبط با آن مثل موبایل‌بانک، اینترنت‌بانک و سایر ابزارها مانند استفاده از کارت‌های عابر‌بانک، دستگاه‌های خودپرداز، پایانه‌های فروشگاهی و کیوسک‌ها همه و همه نشان از توسعه صنعت بانکداری در دو دهه اخیر در کشور دارد. در حقیقت میلیاردها تومان توسط شبکه بانکی در این سال‌ها هزینه شده است تا شاهد تسهیل امور بانکی در راستای خدمت‌رسانی به‌لحظه جهت رفاه مردم در جهت تسهیل تجارت الکترونیک و جابه‌جایی وجوه و در یک کلام انجام امور بانکی آنان باشیم. حال سؤال اساسی اینجاست که چرا در مصوبه اخیر مجلس درخصوص تعطیلی دستگاه‌های اداری در روز شنبه، بانک‌ها به بهانه خدمت‌رسانی از این تعطیلی مستثنا اعلام شده‌اند؟ سؤالی که پیش‌روست، بررسی مفهوم خدمت‌رسانی از جنبه چگونگی و نحوه انجام خدمت است. آیا روز جمعه که تعطیل رسمی کشور ایران است، بانک‌ها از خدمات‌رسانی خارج می‌شوند و مردم از خدمات بانکی بی‌بهره‌اند؟ آیا نحوه خدمت‌رسانی سیستم بانکی مشابه خدمت‌رسانی سیستم بهداشت و درمان، نیروهای نظامی و انتظامی یا نیروهای خدمات شهری همچون آتش‌نشانی و... است؟ بدیهی است پاسخ این پرسش خیر است. مشخصا شخصی که بیمار است برای درمان لاجرم باید به یک مرکز درمانی مراجعه کند و پزشک با معاینه وی بتواند به درمان بپردازد یا شهروندی که دچار سانحه‌ای می‌شود قدر مسلم نیازمند حضور فیزیکی دستگاه‌های خدمت‌رسان عمومی است؛ حال آنکه در ۲۰ سال اخیر شبکه بانکی با گسترش فعالیت خود در حوزه بانکداری الکترونیک توانسته است شعبه بانک را به خانه شهروندان بیاورد. در نظر بگیرید شما با داشتن یک اپلیکیشن موبایل‌بانک که متعلق به هر بانک می‌تواند باشد، در لحظه بیش از ۹۰ درصد خدمات بانکی را می‌توانید دریافت کنید؛ ازجمله نقل و انتقال وجوه، پرداخت اقساط، پرداخت قبوض و حتی ارسال درخواست و مدارک جهت دریافت تسهیلات بانکی. حال با عدم تعطیلی بانک‌ها در روز شنبه چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ نخست تمامی کارکنان شاغل در سایر سازمان‌ها، برای انجام امور بانکی خود بدون توجه به خدمات بانکداری الکترونیک، با حضور فیزیکی در سطح شعب بانک‌های کشور، سبب به وجود آوردن ازدحام جمعیت که به تبع آن به اتلاف بیش از حد انرژی از قبیل روشنایی، سرمایش و گرمایش، استهلاک تجهیزات، ملزومات و استهلاک در سایر حوزه‌ها و در یک کلام افزایش هزینه‌ها در سیستم بانکی می‌شوند؛ چرا‌که برای انجام خدمات بانکی در یک بازه زمانی، تعداد مشخصی می‌توانند در آن بازه زمانی از این خدمت بهره‌مند شوند. حال در نظر بگیرید که پایان ساعت خدمت‌رسانی در شبکه بانکی به مشتریان ساعت ۱۳:۳۰ است و در نظر بگیرید حجم انبوهی از مشتریان در صف انتظار دریافت خدمت هستند. این در حالی است که ساعت از ۱۳:۳۰ گذشته است و هنوز بانک و پرسنل ناگزیر به ارائه خدمت به نفرات باقی‌مانده خواهند بود. دوم، هدف از توسعه زیر‌ساخت در صنعت بانکداری و تلاش برای تحقق کامل بانکداری الکترونیک چه بوده است؟ این در حالی است که صنعت بانکداری در پی رسیدن به بانکداری دیجیتال است و مشتری می‌تواند با استفاده از واقعیت افزوده و مجازی، بدون حضور فیزیکی، تمام خدمات مورد نیاز را دریافت کند. تقریبا بانکداری فیزیکی یعنی شعبه‌داری، به سمت بانکداری مجازی حرکت کرده است؛ یعنی داشتن شعبه‌های بدون ملات و آجر. همه اینها آیا چیزی به‌جز خدمت‌رسانی به مشتریان است؟
اما راهکار چیست؟
افزایش سقف اختیارات افراد حقیقی و حقوقی در بستر بانکداری الکترونیک می‌تواند تا حد زیادی مشکلات نقل و انتقال را حذف کند. حذف فیزیکی چک، امضای دیجیتال و سامانه‌های اعتبار‌سنجی همگی می‌توانند تسهیل‌کننده دریافت خدمات بانکی باشند. دیر‌سالی است که تلاش شده بانکداری کاغذی به سمت بانکداری بدون کاغذ حرکت کند. حال عدم تعطیلی شبکه بانکی هم‌زمان با سایر دستگاه‌ها چیزی جز انتقال ترافیک کاری از یک دستگاه به دستگاه دیگر (بانک) نخواهد بود. فرض کنید شهروندی نیازمند دریافت خدمات در حوزه دریافت مجوز باشد، آیا با تعطیلی روز شنبه این شهروند از دریافت این خدمت محروم می‌شود؟ بی‌گمان خیر؛ چرا‌که سال‌ها تلاش دولت‌ها برای استقرار دولت الکترونیک سبب شده است تا بسیار از خدمات به صورت غیرحضوری باشد. این در حالی است که شبکه بانکی به‌عنوان نمونه‌ای پیشرو در این‌گونه بسترها نیز می‌تواند همان خدمات را مانند روزهای جمعه انجام دهد. حال عدم تعطیلی شبکه بانکی نقض تمام تلاش‌ها جهت رسیدن به بانکداری مجازی نخواهد بود؟ غرض و ثمره میلیاردها تومان هزینه در صنعت بانکداری چه بوده است؟ کی و کجا باید به منصه ظهور برسد؟
