داعش مگر رفته بود که حالا بازگردد؟

فیل گورسکی-عضو ارشد سابق نهادهای اطلاعاتی کانادا و متخصص حوزه تروریسم: در پی یک توطئه تروریستی نافرجام که در آن یک پاکستانی مقیم کانادا در سالگرد حمله سال گذشته حماس به اسرائیل به دنبال کشتن یهودیان در نیویورک بود، خیلی‌‌ها می‌گویند: «داعش بازگشته». اما این تحلیل اشتباه است. برای اینکه کسی یا چیزی به جایی بازگردد، باید در وهله اول آنجا را ترک کرده باشد. این بازگشت می‌تواند غافلگیرکننده یا قابل پیش‌بینی باشد، اما درنهایت درخور توجه است. درباره گروه تروریستی داعش نیز نباید از عبارت «بازگشت دوباره» استفاده کنیم، زیرا این گروه هرگز جایی نرفته بود که حالا بازگردد. این گروه از اواسط دهه ۲۰۱۰ فعالیت داشته و پس از شروع عملیات خود به‌عنوان یک گروه وابسته به القاعده- القاعده عراق- به شکل کنونی خود درآمد. جالب اینجاست که حتی القاعده نیز از داعش اعلام برائت کرده است، زیرا این گروه را به‌شدت خشن می‌داند! داعش به پیشروی خود ادامه داد و خلافت را بنا کرد که بخش‌هایی از عراق و سوریه را شامل می‌شود. این گروه جنایات غیرقابل وصفی را در نیم‌دهه انجام داد که از جمله می‌توان به سربریدن، غرق‌کردن، زنده‌سوزی مردم در قفس، اعدام‌های فله‌ای، بردگی جنسی و «بازار» خرید و فروش زنان به «پیکارجویان» داعش اشاره کرد. این گروه در ادامه دست به نسل‌کشی فرقه مذهبی ایزدی زد و ایزدی‌ها را تحت عنوان «شیطان‌پرست» به آوارگی کشاند. با حمله آمریکا و شرکای ائتلاف، خلافت داعش در سال ۲۰۱۹ منحل شد و بسیاری پایان این تروریست‌ها را جشن گرفتند. بااین‌حال داعش نه‌تنها سلاح‌های خود را در عراق و سوریه به زمین نگذاشت- آنها مرتب در هردو کشور دست به حمله می‌زنند- بلکه ده‌ها ولایت در غرب آفریقا، آفریقای مرکزی، شرق آفریقا، موزامبیک، یمن، سومالی، افغانستان، هند و آسیای مرکزی بنا نهاد. این گروه‌های وابسته در چند سال اخیر جان هزاران نفر را گرفته‌اند. داعش در فهرست مرگ‌بارترین گروه‌های تروریستی از بسیاری جهات از القاعده- که هنوز از بین نرفته- پیشی گرفته است. شاخه‌ای که اکنون بیشتر به آن اشاره می‌شود داعش خراسان است که در افغانستان و پاکستان فعالیت دارد. داعش خراسان مسئول حمله به سالن موسیقی کروکوس‌سیتی در نزدیکی مسکو در ماه مارس بوده است.

بدتر از همه اینکه افراد یا شبکه‌های کوچکی که از داعش «الهام» گرفته‌اند، حملاتی را در فرانسه، آلمان، هلند و بلژیک انجام داده‌اند که چندان مهم نبوده‌اند و همچنین قصد داشتند به کنسرت تیلور سوئیفت در اتریش حمله کنند. حتی یک حمله با الهام از داعش در ایرلند رخ داده است؛ کشوری که بیشتر به اقدامات ارتش جمهوری‌خواه ایرلند عادت دارد تا حملات تروریستی.

این گروه کانادا را نیز هدف قرار داده است. علاوه بر توطئه اخیر که به لطف پلیس سواره‌نظام سلطنتی کانادا و اف‌بی‌آی خنثی شد، در سال ۲۰۱۷ شاهد حمله به خرده‌فروشی کنیدین تایر در اسکاربرو بودیم که به دست یکی از هواداران داعش انجام گرفت. حمله دیگری نیز در سال ۲۰۱۷ در شهر ادمونتون از استان آلبرتا انجام شد. پلیس سواره‌نظام سلطنتی کانادا چند هفته پیش یک پدر و پسر به نام الدیدی را بازداشت کرد که ظاهرا در حال تدارک یک حمله بزرگ در تورنتو بودند. پدر پیش‌تر در ویدئویی از داعش در حال بریدن سر یک زندانی حضور یافته بود. این تهدید تنها به لطف اطلاعات دریافتی آژانس‌های کانادایی از طریق فرانسه خنثی شد.

حملات داعش نشانی از کاهش ندارند. این گروه طی چند سال آتی (و احتمالا چند دهه آتی) به رشد و گسترش خود ادامه خواهد داد. حضور داعش در آفریقا به‌ویژه نگران‌کننده است، زیرا کشورهای آسیب‌دیده در متوقف‌کردن این تروریست‌ها راه به جایی نبرده‌اند. آفریقا در آستانه تبدیل‌شدن به افغانستانی است که القاعده در دهه ۱۹۹۰ با آن مواجه بود: پناهگاه تروریست‌هایی که برای کشور‌‌های دیگر تهدیدی مستقیم محسوب می‌شوند. دولت کانادا و آمریکا باید این تهدید را جدی بگیرند و این‌طور وانمود نکنند که تروریسم جهادی مشکل دیروز است. آژانس‌های مهاجرتی و مرزی و مقامات باید دقت لازم را به خرج دهند تا مطمئن شوند تروریست‌های داعش پناهندگی یا شهروندی نمی‌گیرند. تظاهر به اینکه تروریسم به نقطه اوج خود رسیده، موضع نادرستی است. خوب می‌دانم که دیگر تهدیدها نیز رو به افزایش هستند- مداخله یا نفوذ خارجی، جاسوسی، حملات سایبری و...- اما تروریسم از این نظر منحصر‌به‌فرد است که توجه مردم را به شکلی متفاوت از دیگر اقدامات خشونت‌بار به خود جلب می‌کند. داعش برای مدتی در رأس هرم تهدید باقی خواهد ماند. اما هرگز جایی نرفته بود که حالا بازگشته باشد.