رویکرد جدید وزارت بهداشت به اخبار خودکشی

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در اقدامی بی‌سابقه دستورالعملی را برای شیوه انتشار اخبار خودکشی صادر کرده است. موضوع خودکشی یک آسیب اجتماعی است که در همه جوامع و از جمله ایران وجود داشته است. در رویکرد جدید، وزارت بهداشت از رسانه‌ها خواسته آگاهی‌دادن و اطلاع‌رسانی به جامعه و تقویت راهکارهای پیشگیری و مقابله با عوامل استرس‌زا را در اولویت قرار دهند.

مسئله خودکشی یکی از ناگوارترین اتفاقاتی است که در یک جامعه رخ می‌دهد.افرادی که به علت درگیری با مشکلات روانی و در شرایطی که هزاران راه برای رفع مشکل و حل مسئله وجود دارد، بی‌توجه به راه‌حل‌های موجود اقدام به خودکشی می‌کنند. این مسئله و نگرانی وزارت بهداشت از سیر صعودی خودکشی در جامعه و تأثیر شیوه انتشار اخبار خودکشی در بروز موارد جدید، وزارت بهداشت را به صرافت انداخت که به‌جای پنهان‌کردن مسئله، به سمت آگاهی‌رسانی برای شیوه انتشار اخبار خودکشی برود و برای اولین ‌بار در آذر سال ۱۴۰۳، وزارت بهداشت دستورالعمل مدیریت اخبار خودکشی در رسانه‌ها را منتشر کرد.

در بخش بایدها به نکات مختلفی اشاره شده، مانند اینکه در زمان انتشار اخبار خودکشی حتما تلفن‌ها و راه‌های دریافت کمک در زمان مواجهه با خودکشی درج شود و بر این نکته تأکید شده که اصحاب رسانه خود نیز ممکن است تحت تأثیر اخبار خودکشی قرار بگیرند. ابلاغ دستورالعمل مدیریت اخبار خودکشی در رسانه‌ها اقدام ارزشمندی است که نشان می‌دهد وزارت بهداشت برخلاف دوره‌های قبل که انکار می‌کرد، اهمیت اطلاع‌رسانی علمی را در این زمینه درک کرده است.

دستورالعمل مدیریت اخبار خودکشی وزارت بهداشت همچنین بر این نکته تأکید می‌کند که در گزارش خودکشی افراد مشهور، جانب احتیاط رعایت شود و از قهرمان‌سازی و ارزش‌گذاری مثبت اقدام آنها پرهیز شود. وزارت بهداشت همچنین از رسانه‌ها خواسته است در زمینه آموزش به مردم از جمله شیوه‌های پیشگیری از خودکشی و شیوه‌های مقابله با عوامل استرس‌زا بدون ترویج باورهای نادرست اقدام کنند. همچنین در مصاحبه با بستگان، خانواده و بازماندگان فرد خودکشی‌کرده جانب احتیاط را رعایت کنند. باید بدانند که نزدیکان این افراد خود در معرض خطر هستند، بنابراین باید از صحت اطلاعات آنها مطمئن شوند و به این نکته توجه کنند که صحبت‌های این افراد برانگیزاننده خودکشی برای افراد دیگر نباشد.

نبایدها

در بخش نبایدهای این دستورالعمل نیز به این نکته توجه شده که در تیتر اخبار خودکشی نباید از واژه‌های احساسی و هیجانی استفاده کرد. از بیان جزئیات و محل خودکشی همچنین جزئیات یادداشت‌های به‌جامانده از فرد خودکشی‌کرده باید پرهیز شود. همچنین رسانه‌ها باید به این نکته توجه داشته باشند که خودکشی افراد قطعا علت و عوامل متعددی داشته و از ساده‌سازی و تحلیل‌های ساده‌انگارانه پرهیز کنند. علاوه‌بر‌آن، نباید خودکشی را زیبا و باشکوه جلوه دهند؛ زیرا ناخواسته اقدام به خودکشی را عملی ساده و عادی جلوه می‌دهد و می‌تواند برای افراد دیگر برانگیزاننده باشد. نکته مهم دیگر این است که رسانه‌ها نباید اخبار خودکشی را برجسته کنند. از به‌کاربردن تیترهای درشت یا قراردادن آن در بالای صفحات پرهیز کنند و بدون دلیل موجه این اخبار را تکرار نکنند و بازنشر ندهند.

«دکتر وحید شریعت»، رئیس انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، درباره اهمیت این دستورالعمل و چرایی ابلاغ آن از سوی وزارت بهداشت گفت: در سال‌های اخیر شاهد روند افزایشی خودکشی در کشور هستیم که اخبار آن در گروه‌های مختلف در رسانه‌ها هم بازتاب داشته است. مانند مواردی از اخبار خودکشی در گروه پزشکان، دانش‌آموزان، کارگران یا برخی گروه‌های دیگر که در خبرگزاری‌ها و رسانه‌های مختلف منتشر شده و توجه زیادی را هم به خودش جلب کرده است.

رئیس انجمن علمی روان‌پزشکان ایران گفت: مسئله مدیریت اخبار خودکشی به قدری اهمیت دارد که به عنوان یک راهبرد کلیدی برای کنترل خودکشی مطرح و شناخته شده است. بنابراین اقدام وزارت بهداشت برای ابلاغ دستورالعمل انتشار اخبار خودکشی اقدام بسیار مهمی است که باید زودتر از این انجام می‌شد. اگر رسانه‌های رسمی و غیررسمی به این دستورالعمل عمل کنند، می‌تواند تا اندازه‌ای مؤثر باشد و جلوی روند افزایشی خودکشی را در جامعه تا حدی بگیرد.

دکتر شریعت گفت: در برخی موارد برخی می‌خواهند اخبار خودکشی را در رسانه خودشان مطرح و آن را برجسته‌سازی کنند و آب و رنگ بیشتری به آن بدهند تا توجه به رسانه آنها جلب شود و برای این کار به نوعی قهرمان‌سازی می‌کنند و به‌گونه‌ای ماجرا را توصیف می‌کنند که فرد خودکشی‌کننده یک حالت قهرمان پیدا می‌کند که کار باارزشی انجام داده است.

این وضعیت برای جامعه خطرناک است. حتی برخی رسانه‌ها به غلط برای این اخبار از واژه خودکشی استفاده نمی‌کنند و به‌جای آن کلمات دیگری مانند مرگ خودخواسته استفاده می‌کنند؛ واژه‌هایی که می‌تواند مقداری بار مثبت به اقدام فرد بدهد و از بار منفی آن بکاهد. رسانه‌ها حتما باید از واژه خودکشی برای این اخبار استفاده کنند و کسانی که صاحبان رسانه هستند یا به هر طریق در انتشار اخبار رسانه مسئولیت دارند باید به این نکات توجه جدی داشته باشند و رعایت کنند. اهمیت این موضوع در این است که در هر لحظه افرادی در جامعه هستند که افکار خودکشی دارند، به خودکشی فکر می‌کنند و ممکن است شنیدن یا خواندن یک خبر کلید آخر را برای اقدام آنها بزند و فرد بلرزد و دست به اقدام بزند. بنابراین کنترل این اخبار در جامعه اهمیت ویژه‌ای دارد.

دکتر شریعت گفت: چنین تصمیماتی هیچ ارتباطی با اصول علمی پیشگیری از خودکشی ندارد و کاملا خلاف توصیه‌های سازمان‌های بین‌المللی است. چنین تصمیماتی نوعی توجیه و در واقع تلاش برای پنهان‌کردن اخبار و اتفاقاتی است که در جامعه رخ می‌دهد. اینکه آشغال‌ها را زیر فرش پنهان کنیم تا کسی آنها را نبیند و اگر کسی هم صحبت کرد، بگویند دارید بزرگ‌نمایی یا سیاه‌نمایی می‌کنید، راه‌حل اشتباهی است. تجربه‌ای که خود من داشتم این است که پس از رسانه‌ای‌شدن اخبار مربوط به خودکشی رزیدنت‌ها و پزشکان در سال گذشته و مصاحبه‌هایی که من در این زمینه داشتم، تماس‌هایی از وزارت بهداشت دولت قبل با من گرفته شد.

هشدار دادند که دارید زیاده‌روی و بزرگ‌نمایی می‌کنید و معلوم بود که در وزارت بهداشت در آن دوره خیلی نمی‌پسندیدند که درباره مسئله مهم خودکشی در رسانه‌ها صحبت کنیم و به مردم آگاهی بدهیم و به نوعی به بنده گفتند که دراین‌باره مصاحبه نکنم. رئیس انجمن علمی روان‌پزشکان ایران گفت: تا زمانی که مسئولان اصل ماجرا را نپذیرند و قبول نکنند که این اتفاق در جامعه رخ می‌دهد و در مقابل انتشار این نوع اخبار مقاومت داشته باشند، نمی‌توانند برای این مسئله راه‌حلی هم داشته باشند و فقط در مرحله پنهان‌کردن و انکار باقی می‌مانند. بررسی وضعیت خودکشی در جامعه نشان می‌دهد که این پدیده به گروه، شغل، جنس یا دسته خاصی اختصاص ندارد. در همه گروه‌ها و افراد جامعه دیده می‌شود و متأسفانه حیطه وسیعی پیدا کرده است.

علت دقیق آن را نمی‌دانیم اما می‌توانیم احتمال بدهیم که مشکلات اقتصادی و اجتماعی در این زمینه تأثیر بسزایی داشته است و تا زمانی که شرایط و عوامل بروز این واقعه تغییر نکند، اتفاق جدیدی در جامعه رخ نمی‌دهد. دکتر شریعت گفت: شرایط مردم از نظر بیولوژیک یا ژنتیک تغییر نکرده است، آنچه در جامعه تغییر کرده و منجر به افزایش خودکشی شده، مشکلاتی است که مردم به صورت روزمره با آن درگیر هستند. استرس‌هایی که هر روز مردم در زندگی خود با آن مواجه می‌شوند در این زمینه مؤثر است. تغییر وضعیت زندگی و امید مردم به تغییر شرایط در آینده می‌تواند به تغییر مسئله خودکشی نیز کمک کند.