هند شگفت‌انگیز

مهفام سلیمان‌بیگی‌: هند مانند چین یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت و گاز جهان است و با وجود جمعیت بالایی که دارد بهره چندانی از منابع زیرزمینی نداشته است، با این حال این کشور حالا توانسته است از جمعیت فقرای خود 415 میلیون نفر را نجات دهد. هند توانسته به مدت 18 سال رشد اقتصادی قابل توجهی ثبت کند و بر اساس پیش‌بینی مؤسسه اقتصادی مورگان استنلی درآمد سرانه هندی‌ها تا سال 2031 حدود دو برابر می‌شود. هند دانش‌بنیان با رشد اقتصادی شگفت‌انگیز، کاهش قابل توجه نرخ فقر، پیشرفت‌های تکنولوژیک سریع، افزایش قابل توجه صادرات و بهبود درآمد سرانه این سال‌ها در حال سبقت از بسیاری از اقتصادهای بزرگ جهان بوده و حالا هند که روزی مستعمره بریتانیا به شمار می‌آمد، به‌ عنوان پنجمین اقتصاد برتر جهان، انگلستان را پشت سر گذاشته و به باور تحلیلگران تا سال 2030 به سومین اقتصاد بزرگ جهان (پس از چین و آمریکا) تبدیل خواهد شد. حتی پیش‌بینی‌ها می‌گوید در سال 2050 هند پس از چین، دومین اقتصاد جهان خواهد بود.

415 میلیون هندی  از فقر مطلق  رها  شدند

کشور هند به‌ عنوان سومین قدرت اقتصادی جهان بر مبنای شاخص PPP و پنجمین اقتصاد جهان بر مبنای GDP (در نیمه‌ اول سال 2022) از نظر رشد اقتصادی شگفتی‌ساز شد. گذشته از این، هند به مدت 18 سال رشد اقتصادی قابل توجهی را ثبت کرده و از سال ۲۰۰۳ تا 2021، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی هند تنها سه سال زیر شش درصد بوده است. نرخ رشد اقتصادی هند در سه سال استثنا یعنی در سال 2008 حدود 3.9 درصد و در سال 2012 حدود 5.5 درصد ثبت شد و در سال 2020 هم‌‌زمان با شیوع کرونا در جهان، نرخ رشد اقتصادی هند مانند بسیاری از کشورها منفی شد اما اگر این سه سال را در نظر نگیریم مطابق با اعلام صندوق جهانی پول نرخ رشد اقتصادی هند در بازه زمانی گفته‌شده، هشت درصد یا بالاتر  بوده است.

صندوق جهانی پول پیش‌بینی می‌کند که رشد اقتصادی هند ادامه‌دار خواهد بود تا جایی که رشد اقتصادی این کشور را در پنج سال آینده بین 6.2 تا 6.8 درصد تخمین زده است.

حالا رشد اقتصادی پایدار در هند سبب شده این کشور عملکرد موفقیت‌آمیزی در مهار فقر داشته باشد. اکونومیک‌تایمز در گزارشی پژوهشی با استناد به داده‌های بانک جهانی نوشته است که نرخ فقر مطلق در هند، دومین کشور پرجمعیت جهان، از ۲۲.۵ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۱۰.۲ درصد در سال ۲۰۱۹ کاهش یافته و کاهش در مناطق روستایی بسیار بیشتر از مناطق شهری بوده است.

همچنین برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) از شاخص فقر چندبعدی نشان می‌دهد در 15 سال یعنی از سال 2006 تا 2021 جمعیت زیر خط فقر هند از 645 میلیون و 676 هزار نفر با کاهش نزدیک به 415 میلیون نفری به 230 میلیون و 739 هزار نفر در سال 2021 رسیده است. همچنین نسبت افراد زیر خط فقر (فقر چندبعدی) از 55 درصد در سال 2006 به 16.4 درصد در سال 2021 رسیده است.

با این حساب و طبق گزارش UNDP، در صورت ادامه کاهش شاخص‌های فقر به روشی که در 15 سال گذشته در هند انجام شده، این کشور می‌تواند به هدف‌گذاری به صفر رساندن «فقر چندبعدی» تا سال 2030 دست پیدا کند.

درآمد سرانه هندی‌ها  دوبرابر  می‌شود

متخصصان اقتصاد مهم‌ترین دلیل رشد خیره‌کننده اقتصاد هند را مجموعه‌ای از سیاست‌های دولت این کشور می‌دانند. سیاست‌هایی از جمله افزایش سرمایه‌گذاری عمومی، کمک به بدهکاران و ضمانت‌های اعتباری به شرکت‌های کوچک و متوسط در کنار کنترل مداخلات سیاستی تورم از جمله این دلایل هستند.

همچنین مؤسسه اقتصادی مورگان استنلی در گزارشی اعلام کرده که هند شرایط را برای رونق اقتصادی بین‌المللی، سرمایه‌گذاری در تولید، انتقال انرژی و زیرساخت‌های دیجیتال پیشرفته کشور فراهم کرده است و احتمالا تولید ناخالص داخلی این کشور تا سال ۲۰۳۱ میلادی از ۷.۵ تریلیون دلار فراتر خواهد رفت که بیش از دو برابر سطح فعلی است.

ارزش بازار هند هم احتمالا سالانه بیش از ۱۱ درصد رشد خواهد کرد و به ۱۰ تریلیون دلار در دهه آینده خواهد رسید. گزارش مورگان استنلی می‌گوید: «ما تخمین می‌زنیم که سهم تولید از تولید ناخالص داخلی تا سال ۲۰۳۱ به ۲۱ درصد افزایش می‌یابد که حاکی از افزایش یک تریلیون دلاری فرصت تولید است. ما انتظار داریم سهم بازار صادرات جهانی هند تا سال ۲۰۳۱ به بیش از دو برابر به ۴.۵ درصد برسد و فرصت صادراتی ۱.۲ تریلیون دلاری را فراهم کند. صادرات خدمات هند نیز طی دهه آینده تقریبا سه برابر خواهد شد و به ۵۲۷ میلیارد دلار (از ۱۷۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱) خواهد رسید».

این گزارش همچنین تخمین می‌زند درآمد سرانه هند از ۲۲۷۸ دلار در حال حاضر به ۵۲۴۲ دلار در سال ۲۰۳۱ برسد.

حکمرانان توسعه‌یافته، رمز  رشد هند

چه چیز موجب شد هند چنان رکوردی بزند که حالا بسیاری از تحلیلگران قرن حاضر را متعلق به سرزمین 72 ملت بدانند؟

مرتضی افقه، کارشناس توسعه، در پاسخ به این پرسش به «شرق» می‌گوید: «قابل انتظار بود که هندوستان به این سمت حرکت بکند چون این کشور در حال طی‌کردن مسیری است که چین یکی، دو دهه زودتر طی کرده بود. دلیل چنین رشدی این است که سیاست‌گذاری و هدایت این کشور با شیوه حکمرانی توسعه‌یافته‌ای انجام شده است. منظور از توسعه‌یافتگی نگاهی است که برای مردم هند و تمام ابعاد زندگی‌شان اولویت اول را دارد؛  اینکه حیات مادی انسان‌ها دارای اهمیت است و نگرش توسعه‌ای این کشور در حال نهادینه‌شدن است. طبیعی است که با این بستر، کشوری وارد جاده توسعه شود و مابقی ماجرا از جمله اینکه با چه سرعتی حرکت کند، به این برمی‌گردد که چه ابزاری را برای نیل به اهدافشان

 استفاده کنند». او همچنین با اشاره به اینکه دموکراسی در هند پیشروتر از چین است، تأکید می‌کند که با این شرایط امکان حفظ و جذب سرمایه مادی و سرمایه انسانی در هند بالاتر بوده و احتمال اینکه اقتصاد هند از اقتصاد چین سبقت بگیرد وجود دارد.

بنا به گفته این اقتصاددان هند به خوبی از مکانیسم بازار آزاد و قابلیت‌های تجارت جهانی استفاده کرده و سرمایه‌گذاری را در کشورش توسعه بخشیده به خصوص در حوزه‌های مربوط به آی‌تی و تکنولوژی‌های نرم‌افزاری هند توانسته یک کشور پیشرو در جهان باشد.

افقه معتقد است توسعه‌نیافتگی در شیوه حکمرانی موجب درجازدگی اقتصادی می‌شود و امروز کشورهایی هستند که از این ناحیه معضل دارند به همین دلیل هم فرمول‌های اقتصادی مدت‌هاست نتوانسته کارساز باشد.

او می‌گوید ملاک توسعه‌‌یافتگی اول اهمیت انسان با تمام ابعاد زیستی‌اش و دوم اهمیت زندگی مادی است. به باور این کارشناس تشخیص این نگاه در شیوه حکمرانی با بررسی ردیف‌های بودجه هر کشوری به راحتی ممکن است.

بازگشت اقبال به آسیا

جعفر خیرخواهان، دیگر متخصص فقر و توسعه نیز در پاسخ به این سؤال که چطور کشوری مثل هند که منابع چندانی ندارد، به چنان رشدی دست یافته است، به «شرق» می‌گوید: «اشتباه این است که ما منابع یک کشور را لزوما نفت و گاز و... می‌دانیم درحالی که منابع هر کشور سرمایه‌های انسانی و مردم آن است. هند تا سال 1990، یعنی 10 سال پس از آغاز اصلاحات و آزادی اقتصاد در چین، کشوری فقیر و عقب‌مانده بود و حتی بحران ارزی‌ این کشور به جایی رسیده بود که ذخایر ارزی‌ آن برای واردات دو ماه هم کافی نبود اما هند از ژاپن که چند دهه پیش از آن قدرت گرفته بود و چین که شروع به رشد کرده بود، الگو گرفت و هم‌زمان سقوط شوروی را هم مدنظر قرار داد؛ مجموع این اتفاقات نشان می‌داد کشورهای شرق آسیا به دور از اقتصاد دولتی و کنترلی شبیه آنچه در شوروی بود در حال رشد هستند. بنابراین همان زمان تصمیم گرفت اجازه فعالیت آزادانه بخش خصوصی‌اش را به دور از بوروکراسی و دخالت دولت بدهد».

این تحلیلگر اقتصاد تأکید می‌کند: «همچنین هند به فناوری‌های نو به‌موقع اهمیت داد و در حال حاضر در حوزه فناوری بسیاری از پروژه‌های آمریکایی به هندی‌ها برون‌سپاری شده است و از این طریق هم درآمد ارزی کسب شد و هم نیروهای متخصص بسیاری در این زمینه پرورش یافتند. همچنین میان ایالت‌های هند رقابتی برای جذب سرمایه‌گذاران و رشد تولید اتفاق افتاده است که توانسته به سرعت رشد هند کمک کند».

از نگاه خیرخواهان چین اقتصادش را باز گذاشت اما چون نظام سیاسی بسته‌ای داشته و دارد، ممکن است از این پس نتواند با سرعت سابق رشد کند اما هند در کنار آزادی‌های اقتصادی، مردم‌سالاری را هم مدنظر قرار داده و احتمال دارد طی دهه‌های آینده حتی جای چین را به عنوان قدرت اول شرق بگیرد. او می‌افزاید: «زمانی هندی‌ها برای کار به ایران می‌آمدند ولی امروز کارگران و متخصصان ایرانی هستند که به این کشور و سایر کشورها برای کار می‌روند. همین موضوع باید تأمل در مسئولان ایرانی ایجاد کند تا مسیرهای اشتباه را اصلاح کنند. قرن 21 را گفتند قرن آسیاست. امروز بیشترین رشد و تولید در کشورهای شرقی در حال شکل‌گرفتن است؛ اول ژاپن، بعد چین، بعد هند و حالا اندونزی و ویتنام هم در حال رفتن به این سو هستند. حتی بنگلادش و پاکستان هم با بازاندیشی به زودی در مسیر رشد بالا قرار می‌گیرند. باید از تکرار تجربه‌های شکست‌خورده پرهیز کرد».