دو‌سوم عرصه‌های تالابی در معرض خشکیدگی شدید
شعار امسال روز جهانی حفاظت از تالاب‌ها، «حفاظت از تالاب‌ها برای آینده مشترکمان» تعیین شده اما مسئله این است که باید ببینیم با روند کنونی تأمین حقابه، کاهش بارش و خشکیدگی دو‌سوم عرصه‌های تالابی در کشور، آیا تالابی برای آیندگان باقی می‌ماند؟ آیا مثلا فرزندانمان می‌توانند روزی پریشان، هامون یا کافتر را به عنوان تالاب ببینند یا فقط نامی از آنها می‌شنوند؟
ایرنا: شعار امسال روز جهانی حفاظت از تالاب‌ها، «حفاظت از تالاب‌ها برای آینده مشترکمان» تعیین شده اما مسئله این است که باید ببینیم با روند کنونی تأمین حقابه، کاهش بارش و خشکیدگی دو‌سوم عرصه‌های تالابی در کشور، آیا تالابی برای آیندگان باقی می‌ماند؟ آیا مثلا فرزندانمان می‌توانند روزی پریشان، هامون یا کافتر را به عنوان تالاب ببینند یا فقط نامی از آنها می‌شنوند؟
تالاب‌ها یکی از جلوه‌های کم‌نظیر و ناب‌ترین اکوسیستم‌ها در طبیعت هستند. سراسر ایران پر از تالاب‌های دائمی و فصلی فراوانی است که با در نظر گرفتن شیرین یا شوربودن آب‌شان، سرپناه امن گونه‌های گیاهی و جانوری متنوع و زیادی هستند. این حوضه‌های آبی با فراهم‌کردن شرایط مناسب آبی و قابلیت زادآوری اولیه، به بقای گونه‌های جانوری و گیاهی روی زمین کمک می‌کنند و موجب تعادل در چرخه اکوسیستم می‌شوند.
درون تالاب‌ها گونه‌های گیاهی و جانوری بی‌شماری زیست می‌کنند که حذف‌شدن یکی از آنها، چرخه طبیعت را دچار اختلال می‌کند. تالاب‌ها مانند مادری مهربان دامن خود را برای در آغوش گرفتن انواع آبزیان و کنارآبزیان پهن کرده و تا جایی که در توان دارند، در مقابل ناملایمات و چالش‌ها از آنها حمایت می‌کنند. اما گاهی این چالش‌ها به حدی بزرگ می‌شود که دیگر توان مقاومت از تالاب هم گرفته می‌شود؛ مانند ورود انواع فاضلاب‌ها، هجوم گونه‌های گیاهی و جانوری غیربومی، ندادن حقابه و خشک‌کردن بستر تالاب به بهانه کشاورزی که این حوضه‌های آبی را تهدید می‌کند و تعداد زیادی از آنها را هم به مرز خشکی کشانده و حتی تعدادی کاملا خشک شده‌اند.
تمام اینها نتیجه زیاده‌خواهی انسان است که در نهایت دودش به چشم خودمان می‌رود. در‌حالی کمر به نابودی تالاب‌ها بسته‌ایم که مزایای زیادی برای طبیعت دارند: تالاب‌ها می‌توانند ذخیره‌سازی آب، حفاظت در مقابل توفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آب‌های زیرزمینی، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی‌ها و تعدیل آب‌و‌هوای محلی را داشته باشند در‌حالی‌که بشر با نابودی تالاب‌ها خود را از تمام این مزایا بی‌بهره می‌کند.
در مجموع ۴۲ نوع تالاب طبیعی در سطح جهان شناسایی شده که از این تعداد ۴۱ نوع آن در ایران یافت می‌شود، از‌این‌رو ایران کشوری غنی از لحاظ داشتن تالاب است. بیش از ۸۰ تالاب از انواع مختلف شور، شیرین، ساحلی و کوهستانی در کشور شناسایی شده است. بر این اساس، یکی از قدیمی‌ترین معاهده‌های بین‌المللی در دنیا که مربوط به تالاب‌هاست، در ایران شکل گرفته که به کنوانسیون رامسر معروف است که دوم فوریه سال ۱۹۷۱ برابر با ۱۳ بهمن ۱۳۴۹، در شهر رامسر در شمال ایران به امضا رسید و به نام این شهر در جهان معروف شد. در واقع کنوانسیون رامسر و معاهده آن، ۱۵۸ کشور عضو را ملزم به تعیین و حفظ تالاب‌های با‌اهمیت بین‌المللی و تشویق به استفاده خردمندانه از آنها می‌کند.
این کنوانسیون بر حفاظت و بهره‌برداری معقول از تالاب‌ها به‌ویژه در راستای فراهم‌کردن زیستگاهی برای پرندگان آبزی تأکید داشته که با گذشت سال‌ها، کنوانسیون گستره نگرش خود را چنان افزایش داده که تمام ابعاد حفاظت و بهره‌برداری معقول و پایدار از تالاب‌ها را در بر می‌گیرد و تالاب‌های طبیعی را در زمره اکوسیستم‌هایی می‌داند که در حفاظت از تنوع زیستی و رفاه جامعه بشری اهمیت فوق‌العاده‌ای دارند. از طرفی، تأمین حقابه تالاب‌ها در ادامه حیات این اکوسیستم‌های آبی نقش اساسی دارد اما در کشور با کاهش بارندگی مواجه هستیم؛ به طوری که بارش سال آبی امسال تاکنون حدود ۴۳ درصد کمتر از بارش نرمال بوده است.
در واقع تمام آورد آبی کشور بیش از ۴۰۰ میلیارد متر‌مکعب بود که ۱۳۰ میلیارد آن را رواناب تشکیل می‌داد. اکنون وضعیت به گونه‌ای شده که این میزان به کمتر از ۳۸۰ میلیارد متر‌مکعب رسیده است. همچنین اکنون حدود ۱۵۰ میلیارد متر‌مکعب بدهی به آبخوان‌ها داریم و سالانه سه تا چهار میلیارد متر‌مکعب به این عدد اضافه می‌شود. علی ارواحی، متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی با اشاره به شعار امسال روز جهانی تالاب‌ها با عنوان حفاظت از تالاب‌ها برای آینده مشترکمان گفت: نکته شعار امسال این است که آیا چیزی از عرصه‌های تالابی برای آیندگان باقی می‌ماند یا خیر؟
بر‌اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، حدود سه میلیون‌و ۴۰۰ هزار هکتار عرصه‌های تالابی کشور است، در این میان وسعت ۲۱ تالاب اصلی مانند دریاچه ارومیه، بخش ایرانی هورالعظیم، میانکاله، بختگان، طشت، انزلی، گاوخونی، جازموریان، یادگارلو، شادگان، بخش ایرانی هامون، پریشان، کافتر، صالحیه، الله‌آباد، بلمک، قوری‌گل، میقان، شور، بیشه‌دالان و قره‌قشلاق بیش از دو میلیون هکتار است. او افزود: اینها تالاب‌هایی هستند که به‌شدت در معرض تنش آبی، خشکیدگی‌های بعضا طولانی‌مدت یا فصلی و کم‌آبی‌های شدید قرار دارند. حالا اگر تالاب‌های کمتر‌شناخته‌شده را به اینها اضافه کنیم، به‌وضوح می‌بینیم که حداقل دو‌سوم عرصه‌های تالابی کشور به‌شدت در معرض خشکیدگی قرار دارند یا خشک شده‌اند.
