نگاهی به پیوند سنت و محیط زیست در آیین‌های نوروزی
نوروز، جشن باستانی ایرانیان، بیش از یک مناسبت تقویمی است. این جشن که نماد آغاز دوباره، تولد طبیعت و پیوند عمیق انسان با محیط زیست است، در هر مرحله با طبیعت همراه می‌شود. سفره هفت‌سین با عناصر طبیعی‌اش، خانه‌تکانی به عنوان نمادی از پاکی و آیین‌های دید و بازدید، همگی ریشه در احترام به چرخه‌های طبیعی زندگی دارد؛ پیوندهایی میان سنت و طبیعت که بعضی از آنها حفظ و بعضی به چالشی برای محیط زیست تبدیل شده است. سفره هفت‌سین نه‌تنها یک آیین زیبا، بلکه بازتابی از احترام به طبیعت است. سبزه نماد رشد و سرسبزی است، آب نشان‌دهنده زندگی و سیر سمبلی از سلامتی. هفت‌سین که به تعبیری جشن عناصر طبیعی است، یادآور می‌شود که نوروز بدون طبیعت معنای کاملی نخواهد داشت.
ایسنا: نوروز، جشن باستانی ایرانیان، بیش از یک مناسبت تقویمی است. این جشن که نماد آغاز دوباره، تولد طبیعت و پیوند عمیق انسان با محیط زیست است، در هر مرحله با طبیعت همراه می‌شود. سفره هفت‌سین با عناصر طبیعی‌اش، خانه‌تکانی به عنوان نمادی از پاکی و آیین‌های دید و بازدید، همگی ریشه در احترام به چرخه‌های طبیعی زندگی دارد؛ پیوندهایی میان سنت و طبیعت که بعضی از آنها حفظ و بعضی به چالشی برای محیط زیست تبدیل شده است. سفره هفت‌سین نه‌تنها یک آیین زیبا، بلکه بازتابی از احترام به طبیعت است. سبزه نماد رشد و سرسبزی است، آب نشان‌دهنده زندگی و سیر سمبلی از سلامتی. هفت‌سین که به تعبیری جشن عناصر طبیعی است، یادآور می‌شود که نوروز بدون طبیعت معنای کاملی نخواهد داشت.
نوروز، طبیعت و تاریخ
در متون کهن مانند اوستا و آثار نویسندگان دوران ساسانی، نوروز به عنوان جشن بزرگ طبیعت توصیف شده است. در شاهنامه فردوسی، نوروز به جمشید نسبت داده می‌شود که نماد تمدن‌سازی و آبادانی زمین است. روایت‌های تاریخی نشان می‌دهد مراسم نوروزی در دوران هخامنشیان نیز همراه با کاشت درخت و توجه به پاکیزگی آب و زمین برگزار می‌شده است. حتی در آیین‌های زرتشتی، حفظ محیط زیست بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره و نوروز جشن ستایش طبیعت و تجدید حیات زمین بوده است. نوروز می‌تواند بهترین زمان برای ترویج رفتارهای محیط‌زیستی باشد. نوروز، جشن آغاز بهار و تجدید حیات طبیعت، فرصتی منحصربه‌فرد برای بازنگری در رابطه انسان با محیط زیست است. تعطیلات نوروزی که میلیون‌ها نفر را به دل طبیعت می‌کشاند نیز می‌تواند به‌جای تبدیل‌شدن به چالشی برای محیط زیست، بستری برای آموزش و ترویج رفتارهای پایدار شود.
چالش‌های محیط‌زیستی در آیین‌های نوروزی، آلودگی منابع طبیعی و به‌کارگیری نماد زیبا اما پر از دردسر خرید بی‌رویه لباس، خوراکی‌های بسته‌بندی‌شده و هدایای غیرضروری، منجر به تولید حجم زیادی از زباله‌های پلاستیکی می‌شود. این روند نه‌تنها به محیط زیست آسیب می‌زند، بلکه روح اصلی نوروز را که بر سادگی و طراوت طبیعت تأکید دارد، کم‌رنگ می‌کند. همچنین نوروز می‌تواند فرصت مناسبی برای تغییر عادات مصرف‌گرایانه باشد. در حالی که خریدهای نوروزی و تزیین سفره هفت‌سین بخش جدایی‌ناپذیر از این جشن است، می‌توان این سنت‌ها را با رویکردی سازگارتر با محیط زیست اجرا کرد.
استفاده از مواد طبیعی، پرهیز از مصرف بی‌رویه پلاستیک و انتخاب هدایا یا تزییناتی که کمترین آسیب را به محیط زیست وارد می‌کنند، گام‌هایی کوچک برای تحقق نوروزی پایدارتر است. پیک‌نیک‌های خانوادگی در طبیعت اگر بدون رعایت اصول محیط‌زیستی انجام شوند، می‌توانند منجر به رهاسازی زباله، آسیب به پوشش گیاهی و آلودگی منابع آب شوند. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های نوروز، سفرهای خانوادگی و طبیعت‌گردی است که می‌تواند به‌جای افزایش آسیب به محیط زیست، فرصتی برای آموزش فرهنگ حفاظت از طبیعت باشد. برگزاری کمپین‌های پاک‌سازی طبیعت، آموزش اصول گردشگری پایدار و تشویق به کاهش تولید زباله در سفرها، ازجمله اقداماتی است که می‌تواند نوروز را به جشن واقعی زمین تبدیل کند. نگهداری سپس رهاسازی ماهی قرمز در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها می‌تواند به اکوسیستم‌های طبیعی آسیب بزند.
بسیاری از این ماهی‌ها در طبیعت زنده نمی‌مانند و برخی حتی می‌توانند گونه‌های بومی را تهدید کنند. طی سال‌های اخیر استفاده از ماهی قرمز به عنوان یکی از اجزای سفره هفت‌سین در ایران کم‌رنگ‌تر شده است. این تغییر نه‌تنها نتیجه آگاهی‌بخشی‌های محیط‌زیستی و تلاش فعالان این حوزه بوده، بلکه ناشی از افزایش درک عمومی درباره تأثیرات منفی این سنت بر اکوسیستم‌های طبیعی است. با این حال، هنوز هم ماهی قرمز در روزهای پایانی سال در بسیاری از معابر و بازارها به فروش می‌رسد. این موضوع نشان می‌دهد که هرچند آگاهی عمومی در حال افزایش است، اما عادات قدیمی به‌راحتی از فرهنگ عمومی حذف نمی‌شوند.
برای بسیاری از افراد، حضور ماهی قرمز نه‌تنها یک نماد زیباشناختی، بلکه بخشی از خاطرات کودکی و رسوم خانوادگی است و همین پیوند عاطفی باعث شده این سنت همچنان در برخی خانواده‌ها ادامه یابد. اما مشکل اصلی زمانی ایجاد می‌شود که این ماهی‌ها پس از پایان تعطیلات نوروز به صورت ناآگاهانه در رودخانه‌ها و منابع آبی رها می‌شوند. این کار می‌تواند به برهم‌خوردن تعادل اکوسیستم‌های آبی، انتقال بیماری‌های خاص و حتی تهدید گونه‌های بومی منجر شود. راهکار مؤثر تغییر تدریجی فرهنگ عمومی از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی است. تشویق به استفاده از نمادهای جایگزین، علاوه‌بر ایجاد کمپین‌های محیط‌زیستی در ایام نوروز، می‌تواند به افزایش آگاهی مردم درباره تأثیرات زیست‌محیطی این موضوع کمک کند. نوروز فقط یک جشن نیست، بلکه فرصتی برای آغاز دوباره است. نوروز یادآور این حقیقت ساده است که زندگی ما با طبیعت گره خورده و حفاظت از آن، پاسداشت این جشن باستانی است.
