راهکارهای اجرائی برای منطقی‌کردن قیمت بنزین

حسین  میرافضلی

در شهر تهران روزانه حدود ۲۰ میلیون سفر انجام می‌شود که تقریبا ۷۰ درصد این سفرها با خودرو‌های شخصی است. سهم حمل‌ونقل عمومی در تهران حدود 30 درصد است؛ در‌حالی‌که در شهرهای بزرگ جهان، سهم حمل‌ونقل عمومی بین ۶۰ تا ۷۰ درصد است. با مقایسه میزان تردد در شهرهای با جمعیت و وسعت مشابه تهران و سایر بررسی‌ها، این نتیجه حاصل می‌شود که 20 تا 30 درصد سفرهای درون‌شهری غیر‌ضروری هستند؛ یعنی روزانه حدود پنج میلیون سفر غیرضروری به مرکز و نقاط مختلف شهر تهران انجام می‌شود که تأثیر بسیار زیادی بر ترافیک، آلودگی هوا و مصرف لجام‌گسیخته بنزین دارد.

تهران یکی از طولانی‌ترین خطوط مترو در کلان‌شهرهای جهان را دارد. بیشتر نقاط پرجمعیت تهران به شبکه مترو مجهز شده‌اند، اما متأسفانه مسافران مترو از کمبود شدید واگن رنج می‌برند. حدود 15 میلیارد دلار در زیرساخت‌های متروی تهران هزینه شده، اما با کمال تعجب دو میلیارد دلار صرف خرید موتور محرک مترو یعنی واگن نشده است. تهران از نظر تعداد اتوبوس، ون و تاکسی نیز جزء شهرهای پیشرو جهان است. سایر شهرهای بزرگ و پرجمعیت هم از زیرساخت خطوط مترو و ناوگان حمل‌ونقل عمومی برخوردار هستند؛ هر‌چند باید با فوریت سرمایه‌گذاری بیشتری در این زمینه انجام شود و زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی در همه شهرهای بزرگ سریع تجهیز شود.

شرایط جغرافیایی پایتخت و کوه‌های اطراف و جهت حرکت باد از سمت کرج به تهران، به‌گونه‌ای است که این کلان‌شهر تحمل آلودگی زیادی را ندارد و آلودگی‌های زیاد چند سال گذشته اثرات جسمی و روحی شدیدی بر ساکنان وارد کرده است و اگر این آلودگی هوا کنترل نشود، فجایع گسترده‌ای در این شهر به وقوع خواهد پیوست و انواع بیماری‌ها، دردها و مرگ‌ها تهران را دربر خواهد گرفت. بنابراین هیچ گریزی جز کنترل ترافیک و جلوگیری از آلودگی هوا وجود ندارد. از نظر اقتصادی ‌نیز در حال حاضر دولت تحت فشار شدید هزینه‌های تأمین بنزین است. سالانه حدود پنج میلیارد دلار بنزین وارد می‌کند و جمعا حدود 20 میلیارد دلار یارانه بنزین توزیع می‌‌کند. بنزین یارانه‌ای عامل بسیاری از مشکلات اقتصادی، محیط‌زیستی، سلامتی جسمی و روانی و تنگناهای متعدد دیگر است. بنابراین هیچ چاره‌ای جز منطقی‌کردن قیمت بنزین وجود ندارد.

برخی پیش‌نیازهای منطقی‌کردن قیمت بنزین عبارت‌اند از: کاهش تعرفه واردات خودروهای کم‌مصرف به 10 تا 20 درصد، حمایت بیشتر از اقشار آسیب‌پذیر و اطمینان‌دهی به مردم درخصوص اختصاص بخش مهمی از درآمد حاصل از منطقی‌کردن قیمت بنزین به افراد بی‌کار و کم‌درآمد تحت عنوان هزینه تردد. این کمک باید از طریق اختصاص کارت حمل‌ونقل باشد که با استفاده از این روش، بتوانند با تخفیف مناسب سفر کنند. همچنین به این‌گونه افراد برخی مواد غذایی و خدمات مورد نیاز دیگر اختصاص یابد تا به روش‌های مختلف، تأثیر تورمی افزایش قیمت بنزین به حداقل برسد. همچنین واگن‌های مسافری‌، واگن‌های مترو، اتوبوس‌ها و ون‌های قدیمی و معیوب تا قبل از شروع اجرای طرح تعمیرات اساسی شوند تا در زمان اجرای طرح، با تمام ظرفیت‌ها حمل‌ونقل درون‌شهری و بین‌شهری روان و چابک‌تر شود. علاوه بر این، با تمام توان و ظرفیت نسبت به خرید واگن‌های مسافری، واگن‌های مترو و اتوبوس‌های مورد نیاز اقدام شود و اجازه هیچ تأخیری در این زمینه داده نشود و ‌چند ماه از گزینه دورکاری برای کارکنان غیر‌ضروری تحت مدیریت دولت و شرکت‌های بزرگ استفاده شود تا تردد درون‌شهری کاهش یابد. همچنین مدارس و دانشگاه‌ها در شهرهای بزرگ تا چند ماه پس از اجرای طرح به‌صورت مجازی برگزار شوند. بعد از آن، با تأمین بخشی از اتوبوس‌ها و واگن‌های مورد نیاز، شرایط قابل کنترل‌تر خواهد شد. در ادامه، وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های تحت مدیریت دولت و شرکت‌های بزرگ دولتی و غیر‌دولتی مکلف شوند برای‌ رفت‌وآمد کارکنان خود از اتوبوس، مینی‌بوس یا ون استفاده کنند و مدیران مکلف باشند از حمل‌ونقل عمومی استفاده کرده و استفاده از خودروی شخصی حداقل در شش ماه ابتدای اجرای طرح برای همه مدیران ممنوع شود. علاوه بر این، ساعات کاری کارکنان دولت‌ و حتی ساعات کاری ارائه برخی خدمات بر اساس برنامه‌ریزی ستاد اجرای طرح تنظیم شود. 

آگاهی‌رسانی و همراه‌کردن مردم جهت اجرای صحیح این حرکت اصلاحی ملی، نقش مهمی در کاهش مصرف بنزین خواهد داشت. ضمن اینکه باید آموزش و پرورش، مدارس را جهت جابه‌جایی دانش‌آموزان به مدارس نزدیک به محل زندگی تشویق کند و نظر به اینکه اجرای این طرح منجر به کاهش انتشار گاز سمی co2 در محیط زیست کره زمین می‌شود، باید رسانه‌های بین‌المللی مدافع محیط زیست را با این طرح همراه کرد.

طرح منطقی‌کردن قیمت بنزین باید در چند مرحله اجرائی شود. ابتدا دو، سه قیمتی‌کردن قیمت بنزین و استفاده از کارت سوخت ادامه داشته باشد و تا زمان تأمین واگن‌های مترو و اتوبوس‌های مورد نیاز، حدود 40 لیتر بنزین در ماه به قیمت سه‌ هزار تومان و 40 لیتر به قیمت هشت هزار تومان و بیش از آن تا 300 لیتر به قیمت بالاتری عرضه شود. پس از تأمین واگن و اتوبوس‌های مورد نیاز و افزایش سهم حمل‌ونقل عمومی، قیمت بنزین منطقی‌تر شود.

همچنین باید طی دو تا سه سال با تأمین بیش از 20 هزار اتوبوس و سه هزار واگن مترو و چند هزار واگن مسافری بین‌شهری و ون و تاکسی برقی و هواپیماهای مورد نیاز، سهم حمل‌ونقل عمومی به بیش از 50 درصد ارتقا پیدا کند. در صورت منطقی‌شدن قیمت بنزین، مانند همه کشورهای جهان، فرهنگ حمل‌ونقل به شکل زیر خود را با شرایط جدید هماهنگ می‌کند:

سفر با مترو افزایش می‌یابد، برخی برنامه‌های تردد در شهر متناسب با ظرفیت ناوگان تنظیم خواهند شد، سفر با اتوبوس، مینی‌بوس و ون افزایش می‌یابد، میزان سفر اشتراکی با اسنپ و سایر تاکسی‌های اینترنتی افزایش درخور توجهی خواهد یافت، ترددهای غیرضروری به‌شدت کاهش خواهد یافت و خرید از فروشگاه‌های نزدیک محل زندگی افزایش می‌یابد. خیابان‌ها خلوت‌تر می‌شوند و ترافیک کاهش می‌یابد. تردد با موتورسیکلت افزایش خواهد یافت (به دلیل مصرف کم بنزین در موتورسیکلت) و ‌با خلوت‌ترشدن مسیرهای تردد استفاده از دوچرخه در مسیرهای کوتاه افزایش می‌یابد. حتی برخی سفرهای کوتاه با پیاده‌روی انجام می‌شود. خرید‌های اینترنتی افزایش می‌یابند. توجه به توسعه حمل‌ونقل عمومی افزایش خواهد یافت و اشتغال‌های اینترنتی و دورکاری کمی افزایش می‌یابد. معامله خودروهای پرمصرف کاهش می‌یابد. برخی از محل کارهای بخش خصوصی به مناطق نزدیک محل سکونت جابه‌جا خواهند شد. به مرور مراکز و امکانات خرید، خدمات درمانی، خدمات عمومی، آموزش و...‌ متناسب با جمعیت مناطق در سراسر شهر توزیع خواهند شد. ثبت‌نام فرزندان در مدارس دور از خانه کمتر خواهد شد. خرید و اجاره خانه در مسیرهای مترو و اتوبوس‌های تندرو افزایش می‌یابد و بازار خودروهای دوگانه‌سوز رونق بیشتری می‌گیرد. با اجرای تمهیدات فوق‌الذکر، مصرف بنزین به حدود نصف خواهد رسید و ضمن نجات تهران و شهرهای بزرگ از شر دمل چرکین ترافیک و آلودگی‌های ناشی از آن، از نابودی 10 میلیارد بنزین در خودروها پیشگیری خواهد شد. آزادسازی مرحله‌ای قیمت بنزین تنها گزینه پیش‌روی حاکمان برای تصمیم‌گیری منطقی است.